METAFİZİK ÇALIŞMA KİTAPÇIĞI (FEL204U)

www.onlinefotokopi.com

#-

Ara (Vize) Sınav Öncesi Son Hazırlık - Pratik Bilgiler

Aşağıdaki ifadelerdeki sınava girmeden birkaç saat önce mutlaka ezberleyin. Tamamı çıkmış sorulardan derlenmiştir. Sınav esnasında çok faydasını göreceksiniz.(Altı çizili kelimeler olumsuzdur!! Çok dikkat ediniz.)

1) "İçkin adcılık" adcı kuramlardan sayılmaz.

2) Yüklem adcılığı kuramına göre ?Küheylan attır.? temel önermesinin doğruluğunun metafizik açıklayıcısı ?At? yüklemi, Küheylan? a uygulanır.

3) Trop kategorisinin yanı sıra tümel özellikleri de temel kategori sayan kuramlara Gerçekçi trop kuramları denir

4) "Benzerlik ilişkisi geçişlidir." benzerlik aksiyomlarından biri değildir.

5) Bir metafizik kuramın ?türetilmiş kategorileri? Kuramın temel kategorileri ile tanımlanan kategoriler

6) "Birarada tutarlı bir dizge oluşturmaları" metafizik öndayanakların özelliklerinden biri değil.

7) Aristotelesçi tümel kuramlarını Platoncu kuramlardan ayıran özelliği Her tümelin örnekleyenlerinin ya da taşıyıcılarını bulunduğunu kabul etmeleri

8) "Kişilik" Aristoteles?in sıraladığı kategorilerden sayılmaz.

9) Sıkı trop adcılığının temel ontolojik ilişkisi Dolaysız taşıma ilişkisi

10) "Tam bir uyum ve tutarlılık içinde olduklarından, dizgesel bir bütün oluştururlar." metafizik öndayanakların niteliklerinden biri değildir.

11) Aristoteles?in bir kısmını ?ilk felsefe? olarak nitelendirdiği yazılarından oluşan derlemeyi ilk kez ?metafizik? olarak adlandıran kişi Rodoslu Andronikos

12) Platon?un kuramındaki temel ontolojik ilişki Pay alma

13) Platon?un kuramında İdea kategorisi dışındaki kategori Duyumsanan

14) "Kiplik" Aristoteles?in belirlediği on kategoriden biri değil.

15) Platon?un kuramındaki kendine uygulama aksiyomu ?B? yüklemi, gösterdiği B-lik idea?sına uygulanır.

16) Kavramcılık görüşünün savı Tümeller zihnin dışında bulunmayıp ancak zihnin içinde kavram olarak varolur.

17) Platon?un ?Üçüncü Adam Çıkarımı? nı tartıştığı diyalog Parmenides

18) "Somut özellik" Aristoteles?in söyleme ve içinde olma ilişkileriyle tanımladığı dört ontolojik kategoriden biri değil.

19) Yüklem adcılığına göre, ?Yeşil? yükleminin ilkörneklere uygulandığını dile getiren önermelerin türü Analitik a priori

20) Temel ontolojik ilişkiye yer vermeyen kuram Sıkı adcılık

21) İdealar kuramında ?A şeyi B-lik ideasından pay alır ise, B-lik ideası A şeyinden ayrıdır, dolayısıyla onunla özdeş değildir.? Biçiminde dile getirilen ilke Ayırma aksiyomu

22) Sıkı trop adcılığına göre, ?Bu kalem yeşildir? önermesinden nitelik yükleminin elenmesi ile elde edilen önerme Bu kalemin yeşilliği vardır.

23) Pay Alma ilişkisi?nin Tüm-Pasta Modeli?nin yol açtığı güçlük Bir ve aynı şeyin kendi kendinin dışında bulunması sonucuna yol açması

24) "Birin-üzerinde-çok Aksiyomu" Platon?un gerçekçi tümeller kuramının aksiyomlarından değildir.

25) Örnekleyenleri somut nesne olan tür kavramlarına Nesne türü kavramı denir

26) Trop-Benzerliği Kümesi Adcılığı?nın Doğal Trop Kümesi Adcılığı?na göre üstünlüğü Trop kümelerini tam-benzerlik ilişkisine göre tanımlayabilmesi

27) "Varlık aksiyomu" İdealar Kuramı? nın aksiyomlarından değildir.

28) Platon?un kuramında bir şeyin ?saf şey? sayılabilmesi koşulu Farklı zamanlarda karşıt özellikler taşımaması

29) Kavramcı kuramlarda belirlenmiş özellik kavramlarının da yinelenebilir sayılmasının nedeni Aynı belirlenmiş özellik kavramının farklı somut nesnelerde taşınabilmesi

30) ?A? bir trop adı ise, ?A, B?dir.? önermesinin doğruluğunun doğal trop kümesi adcılığına göre metafizik açıklayıcısı, A tropu, B doğal trop-kümesinin öğesidir.

31) Aristoteles?e göre nesne Örnekleyeni de taşıyıcısı da olamayan şey

32) "Somut tümeller" Aristoteles?in Topika adlı kitabındaki tümel çeşitlerden biri değil.

33) "Karma aksiyomu" İdealar Kuramı?nın aksiyomlarından sayılmaz.

34) Sıkı adcılığın temel savı indirgenemez özne-yüklem önermeleri yoktur.

35) Trop-benzerliği kümesi adcılığının türetilmiş kategorisi Trop-benzerliği kümesi

36) ?Şu anda önümde duran kâğıdın beyazlığı? tropunun kapladığı yer Kâğıdın yüzeyinin şu anda kapladığı uzay bölgesidir.

37) Trop benzerliği kümesi adcılığına göre ?Önümdeki kâğıt beyazdır.? önermesinin doğruluğunun metafizik açıklayıcısı Önümdeki kâğıt, ?beyaz? yükleminin gösterdiği trop-benzerliği kümesinin öğesi olan bir tropu taşır.

38) Sıkı trop adcılığına göre ?Bu kâğıt beyazdır.? önermesinin doğruluğunun metafizik açıklayıcısı Bu kâğıt, bu kâğıdın beyazlığı tropunu dolaysız olarak taşır.

39) Sıkı trop adcılığına göre ?Tutumluluk zordur.? önermesinin doğruluğunun metafizik açıklayıcısı Her tutumluluğu var olan şeyin tutumluluğu zordur.

40) ?Bir önerme a priori doğrudur." ifadesinin anlamı Bu önermenin doğru olduğu gözlem ve deneyden bağımsız olaraktek başına akılla bilinebilir.

41) "Çokluk aksiyomu" Platon'un idealar kuramının aksiyomlarından biri değil.

42) Platon'un idealar kuramına göre duyumsanan kategorisi ile idealar kategorisi arasındaki ilişki Pay alma ilişkisi

43) Yüklemin gösterdiği kavramı örnekleyen ya da taşıyan somut nesnelerin kümesi Yüklemin kaplamı

44) Doğal trop kümesi adcılığının küme adcılığına göre en önemli üstünlüğü Kaplamları aynı olan farklı özelliklere ilişkin güçlüğü önleyebiliyor olması

Kaynak: www.onlinefotokopi.com

#-

Ünite 1 : Ontolojik Kategoriler

Kaynak: www.onlinefotokopi.com

Kaç Defa Soruldu?

A ve B iki tür olduğunda, B?nin A?nın cinsi olması aşağıdakilerden hangisini ifade eder? 2  defa soruldu

Sık sorulan soruların hangi yıllara ait olduğunu görmek için özetin sonundaki çıkmış soruları inceleyiniz.

Kısa Özet

Tanımlar Belli bir bilimin konusu sınırlı bir varlık türüdür. Oysa varlıkbilim anlamındaki metafiziğin konusu varolan ve varolabilen şeylerin tümüdür. "Bütün kısraklar dişidir" önermesi analitik a priori, "Bütün metaller yeterince ısıtıldığında genleşir" önermesi ise sentetik a posteriori doğrudur. Tümel, birden fazla örnekleyeni bulunan şeydir. Tikel ise, hiçbir örnekleyeni bulunmayan şeydir. Tikel özellik, bir şey tarafından taşınan şeydir. Tümel özellik, örnekleyeni tikel özellik olan tümeldir. Nesne hiçbir örnekleyeni ve hiçbir taşıyanı olmayan şeydir. Gene, nesne, bazı şeyleri örnekleyen ve bazı şeyleri taşıyan şeydir. Nesne türü ise, bütün örnekleyenleri nesne olan tümeldir. Uzay-zaman içinde yer almayan şeylere soyut şeyler, uzay ve/veya zaman içinde yer alan şeylere ise somut şeyler denir. Aristoteles'e dayanarak, bütün şeylerin özellik türü, nesne türü, tikel özellik ve nesne kategorilerine ayrıldıklarını söyleyebiliriz. Olaylarda üç öğe ayırt edilebil: (i) Bir veya birden çok sayıda somut nesne. (ii) Belli bir zaman anı/aralığı ve/veya uzay yeri (bölgesi). (iii) Sözü geçen nesnelerin o zaman anı/aralığı ve/veya uzay yerinde (bölgesinde) taşıdıkları özellik veya özellikler. Durum, bir önermenin karşılığı olup bu önermeyi doğru ya da yanlış kılan dil dışı şeydir. Bir önermenin doğru olması karşılığı olan durumun gerçek durum yani olgu, yanlış olması ise karşılığı olan durumun gerçek olmaması yani salt olanaklı durum olması demektir.

Spot BilgilerÖzel bilimlerin konuları belli varlık türleridir. Örneğin fiziğin konusu fiziksel nesne türü, biyolojinin konusu canlı nesne türü, psikolojinin konusu zihinsel nesne türüdür. Biçimsel bir bilim olan matematiğin konusu ise soyut matematiksel nesne türüdür. Buna karşılık ontoloji anlamındaki metafiziğin konusu varolan ve varolabilen şeylerin tümüdür. Bu konunun daha açık olarak bütün şeylerin ontolojik kategori, kısaca kategori denilen en üst türlerinden oluştuğunu söyleyebiliriz. Bu kategorilerin en önemlileri arasında nesne ile özellik kategorilerini gösterebiliriz. Metafizik önermeler, metafiziğin konusu olan ontolojik kategorilere ilişkin önermelidir. Dolayısıyla kategori adlarını içerirler. Ancak bu önermeler, gerek biçimsel gerekse deneysel bilimlere ait önermelerin arasında yer almazlar. Mantıksal doğru olmadıklarından analitik apriori, deneysel bilimlerin doğruları olmadığından da sentetik a posteriori değillerdir. Bu durumda, bazı matematiksel doğru önermeler de sentetik a priori kabul edildiği için, metafizik önermelerin, kategorilere ilişkin matematiksel-olmayan sentetik a priori doğrular olduğunu söyleyebiliriz. Örnek olarak "Hiçbir şey hem nesne hem özellik değildir" ve "Aynı özellikleri olan nesneler özdeştir" önermelerini verebiliriz. Sözünü ettiğimiz metafizik önermeler, sağduyusal örtük metafizik öndayanaklar, kısaca öndayanaklar, dediğimiz kanıların bir metafizik kuram biçiminde dizgeleştirilmesiyle elde edilir. Bütün (olanaklı) şeyler iki temel ontolojik ilişkiye dayanarak sınıflanır. Bunlardan biri ait olma öbürü de sahip olma ilişkisidir. Ait olma ilişkisi, daha yalın olan ilkel örnekleme ilişkisine, sahip olma ilişkisi ise daha yalın olan ilkel taşıma ilişkisine dayanarak tanımlanır. İlkel ilişkiler tanımlanmaz ancak bir yandan örneklendirilerek öbür yandan aksiyomlar yardımıyla açıklanabilirler. Önce örnekleme ilişkisi ile başlıyoruz. A şeyi B şeyini örnekler ise, B şeyi de A şeyi ile örneklenir. Örneklenme İlişkisi, Örnekleme İlişkisinin evriğidir. Bu durumda A şeyine B şeyinin örnekleyeni, B şeyine de A şeyinin örneklediği tür denir. Bir şeyi örnekleyen şeye (tek başına) örnekleyen, örnekleyen! olan şeye de (tek başına) tür denir. Örnekleme İlişkisi için şu örnekleri verelim: Ahmet, İnsan türünün (kısaca İnsan?ın) bir örnekleyenidir; 2 kg, bir nicelik türü olan Ağırlık?ın bir örnekleyenidir; belli bir kırmızılık-tonu, bir nitelik türü olan Kırmızılık?ın bir örnekleyenidir. Tümel şey, kısaca tümel, varolan ve/veya olanaklı örnekleyeni bulunan bir şeydir. Tikel şey, kısaca tikel, varolan ya da olanaklı örnekleyeni bulunmayan şey demektir. Buna göre tümeller sözünü ettiğimiz cinsler ve türler, tikeller ise bunların örnekleyenleridir. Buraya kadar incelediğimiz örnekleme ilişkisi hep bir tikel ile bir tümel arasında bulunur. Şimdi hem bir tikel ile tümel hem de iki tümel arasında bulunan ve örnekleme ilişkisinin bir genleşmesi olan ait olma ilişkisini tanımlayalım: "A şeyi B şeyine aittik? demek, "A tikel olup B?nin örnekleyenidir veya A tümel olup B cinsinin türüdür" demektir. Örneğin, (Ahmet belli bir kişi olduğunda), Ahmet İnsan?a, İnsan da Canlı?ya aittir; belli bir altın külçesi Altın?a, Altın da Metal?e aittir; gene belli bir kırmızılık tonu Kırmızı?ya, Kırmızı da Renk?e aittir. Aristoteles?in ortaya koyduğu iki temel ontolojik ilişkinin biri olan söyleme ilişkisini, ait olma ilişkisinin evriği olarak şöyle tanımlayabiliriz: "B, A şeyi için söylenif? demek, "A şeyi B şeyine aittir" demektir. Söyleme İlişkisi, Ait Olma İlişkisinin evriğidir. Örneğin, İnsan Ahmet için, Canlı da İnsan için söylenir; Altın belli bir altın külçesi için, Metal da Altın için söylenir; gene Kırmızı belli bir kırmızılık tonu için, Renk de Kırmızı için söylenir.

İkinci temel ontolojik ilişkinin sahip olma ilişkisi olduğunu, bu ilişkinin de tikeller arasında bulunan ilkel olan taşıma ilişkisi yardımıyla tanımlanabileceğini söylemiştik. Bu nedenle önce taşıma ilişkisiyle başlıyoruz. A şeyi B şeyini taşır ise, B şeyi A şeyi tarafından taşınır. Taşınma İlişkisi, Taşıma İlişkisinin evriğidir. Bu durumda A şeyine B şeyinin taşıyıcısı, B şeyine A şeyi tarafından taşman denir. Bir şeyi taşıyan şeye taşıyıcı, bir şey tarafından taşınan şeye de taşman denir. Bu iki ilişkiye dayanarak tikel ana kategorisinin bir alt-kategorisi olan tikel özellik kategorisini şöyle tanımlıyoruz: "A şeyi bir tikel özelliktir" demek, "A şeyi bir şey tarafından taşınır, yani A?nın bir taşıyıcısı bulunur" demektir. İlkel olan taşıma ilişkisini açıklamak için şöyle örneklendirelim. Tikel bir şey olan önümdeki elma, belli bir kırmızırenk-tonunda-olma niteliksel tikel özelliği ve 198 g-ağırlığmda-olmadan oluşan niceliksel tikel özelliği taşır. Buna göre önümdeki elma sözü geçen niteliksel ve niceliksel tikel özelliklerin taşıyıcısıdır. Örnekleme ilişkisine dayanarak tümel ana kategorisinin bir alt-kategorisi olan tümel özellik kategorisini şöyle tanımlayabiliriz: "A şeyinin tümel özellik olması" demek "A şeyinin tümel olup bütün örnekleyenlerinin birer tikel özellik olması" demektir. Örneğin kırmızı-olma ve ağır-olma birer tümel özelliktir. Her tümel özellik bir tümel olması bakımından bir türdür; bu türün bütün örnekleyenleri tikel özelliklerdir. Buna dayanarak tümel özelliklere özellik türleri de diyoruz. Örnekleme ile taşıma ilişkilerine dayanarak tikel ana kategorisinin bir alt-kategorisi olan nesne kategorisi ile tür (tümel) ana kategorisinin bir alt kategorisi olan nesne türü kategorilerini şöyle tanımlayabiliriz: "A şeyi bir nesnedir" demek, "(i) Hiçbir şey A?nın örnekleyeni değildir, yani A tikeldir ve (ii) Hiçbir şey A?yı taşımaz" demektir. "A şeyi bir nesne türüdür" demek, "(i) A şeyi bir tümeldir (yani bir türdür) ve (ii) A şeyinin bütün örnekleyenleri birer nesnedir" demektir. Bu tanımlara göre, komşum Ahmet, komşumun atı Düldül, önümdeki kırmızı elma ve Dünya birer nesne olup, sırasıyla İnsan, At, Elma ve Gezegen nesne türlerinin birer örnekleyenidir.

Uzay-zaman içinde yer almayan bütün şeylere (ister tümel ister tikel olsun) soyut şeyler, tersine uzay ve/veya zamanda yer alan şeylere somut şeyler denir. Matematiğin konusu olan sayılar ve kümeler gibi şeyler soyut nesnelerdir. Örneğin 6 sayısı soyut bir nesnedir, dolayısıyla soyut bir tikeldir. 6 sayısı, Çift-Tamsayı-olma tümel özelliğini dolaylı olarak taşır. Çift-Tamsayı-olma özelliği belirlenebilirdir, çünkü bu belirlenebilirin altında onu örnekleyen 6-sayısı-olma özelliği bulunur. Bu son özellik ise belirlenmiş olup bir tikel özelliktir; bir tikel özelliktir çünkü bir şey (yani 6 sayısı) tarafından dolaysız olarak taşınır. 6 sayısı ise bu tikel özelliğin tek taşıyıcısıdır. 6-sayısı-olma tikel özelliği soyut bir özelliktir, çünkü tek örnekleyeni olan 6 sayısı gibi kendisi de uzayzamanda bulunmaz. Somut tikeller ise ikiye ayrılırlar; somut nesneler ve somut özellikler. Somut nesneleruzay ve/veya zaman içinde bulunan tüm canlı ve cansız şeylerdir. Örneğin belli bir insan, belli bir at, belli bir kaya parçası, belli bir atom, birer somut nesnedir. Öte yandan yinelenemez tikel özellikler olarak tanımlanan troplar somut tikel özelliklerdir. Çünkü her tropun, biricik taşıyıcısı olan nesnenin uzay ve/veya zamandaki yerinin tümünü veya belli bir bölümünü kapladığını söyleyebiliriz. Ancak her trop, tam somut nesne olan taşıyıcısının o trop dışında kalan ve uzay ve/veya zamana ilişkin olmayan diğer özelliklerinin soyutlaması ile elde edilir. Dolayısıyla troplara tam somut değil yarı-somut diyeceğiz. Örneğin şu anda önümdeki elmanın kendine-özgükırmızı-renk-tonu?nun kapladığı yer elmanın yüzeyinin o anda kapladığı uzay bölgesidir. Bu nedenle sözünü ettiğimiz renk-tonu özelliği somuttur. Ancak uzay ve zamana ilişkin olmayan diğer tüm özellikleri o elmadan soyutlandığı için, bu özellik tam somut değil yarı-somuttur. Aristoteles Kategoriler adlı yapıtında söyleme ile içinde olma ilişkilerine dayanarak (varolan veya varolabilen) bütün şeyleri dört ayrı temel kategoriye ayırmıştır. Aristoteles bu ayırmayı aşağıdaki iki önermeye dayandırmıştır: (1) A şeyi, en az X gibi bir şey için söylenir. (2) A şeyi, en az Y gibi bir şeyin içindedir. Her iki önermenin doğru olduğu durum özellik türü kategorisini, birinci önermenin doğru ikinci önermenin yanlış olduğu durum nesne türü kategorisini, birinci önermenin yanlış ikinci önermenin doğru olduğu durum tikel özellik kategorisini, her iki önermenin yanlış olduğu durum ise nesne kategorisini belirler. Sokrates?in baldıran zehrini içmesi, Titanik gemisinin 14 Nisan 1912 tarihinde buzdağına çarpması, vb. olaylar fiziksel olaylar, şu anda varlık kategorilerini düşünmem, şu anda eve gitme istencim, vb. insan bilincinin içindeki olaylar zihinsel olaylardır. Yukarıdaki örneklerden görülebildiği gibi, olaylarda üç öğe ayırt edilebilir. (i) Bir veya birden çok sayıda somut nesne, (ii) belli bir zaman ve/veya uzay bölgesi ve (iii) sözü geçen nesnelerin o zaman ve/veya uzay bölgesinde taşıdıkları özellik veya özellikler. Önerme, doğruluk değeri bulunan, yani doğru veya yanlış olan, soyut bir şeydir. Önerme, belli bir kullanım bağlamında bildirisel tümce (cümle), kısaca tümce ile dile getirilip, dile getirdiği tümcenin anlamını oluşturur. Her tümce belli bir kullanım bağlamında dile getirdiği önermenin doğruluk değerini alır. Tümceler, bağlama-bağlı tümceler ile bağlamdan-bağımsız tümceler olmak üzere ikiye ayrılabilirler. Birincilerine örnek olarak "Önümdeki elma kırmızdır" tümcesini ele alalım. Bu tümcenin k kişisi, t zamanı ve u yerinden oluşan bağlamda dile getirdiği önerme, Elmanın k kişisi için t zamanında ve u yerinde kırmızı olduğu önermesidir. Bağlamdan-bağımsız tümcelerin bir türü olan, zaman ve yere ilişkin olmayan tümcelere örnek olarak, "2 metre bir uzunluktur" tümcesini verelim. Bu tümcenin bütün bağlamlarda aynı (doğru) önermeyi dile getirdiği apaçıktır. Bazı metafizik kuramlarda, bir önermenin karşılığı olup onu doğru ya da yanlış kılan durum denilen dil dışı bir şeyin bulunduğu kabul edilir. Buna göre, A?nm t anında ve u yerinde B olduğu biçimindeki önermenin karşılığı olan durum, A şeyinin t anında ve u yerinde Bolma durumu?dur. Örneğin, Havanın t anında ve u yerinde yağmurlu olduğu önermesinin karşılığı olan durum, Havanın t anında ve u yerinde yağmurlu olduğu durum?dur. Durumlar gerçek olanlar ile gerçek olmayanlar olmak üzere ikiye ayrılırlar. Gerçek olanlara olgu, gerçek olmayanlara da salt olanaklı durum denir.

Püf Noktalar

• Metafiziğin bilim ile ilişkisini tartışınız.
Her bilim dalının konusu belli bir nesne türü olup, başlıca amacı bu türden nesnelerin özelliklerini ve bu nesneler arasındaki bağıntıları ortaya koymaktır. Bilimleri biçimsel bilimler, doğa bilimleri ve insan bilimleri olmak üzere üçe ayırabiliriz. Örneğin bir biçimsel bilim olan matematiğin yöntemi, bu bilimin konusu olan sayılar, kümeler ve fonksiyonlar gibi matematiksel soyut nesnelerin özelliklerini ve bu nesneler arasındaki bağıntıları salt tümdengelimsel akıl yürütme yoluyla bir aksiyom dizgesi çerçevesinde ortaya koymaktır. Öte yandan fizik, kimya, biyoloji gibi doğa bilimlerinin ve psikoloji, sosyoloji, tarih gibi insan bilimlerinin yöntemi kendi konuları olan somut nesnelerin özelliklerini ve aralarındaki bağıntıları tümdengelimsel ve tümevarımsal akıl yürütme dışında gözlem ve deneye de dayanarak ortaya çıkarmaktır. Metafiziğin bilimlerle ilişkisini şöyle dile getirebiliriz. Herhangi bir bilim dalında uğraş veren bilim insanları, bu bilim dalının konusu olan nesneler ile bu nesnelerin özellikleri ve aralarındaki bağıntıların varlığını tartışmasız olarak ancak örtük olarak kabul ederler. Daha doğrusu, bilim insanları bilimsel etkinliklerinde bu şeyleri kabul etmiş gibi düşünür ve davranırlar. Bu kabuller o bilim dalının örtük metafizik öndayanaklarını oluştururlar. Öte yandan bu bilim dalını metafizik yönden konu edinen metafizikçi, bu örtük metafiziksel öndayanakları açık bir duruma getirip tam olarak dile getirilmiş metafizik önermelerden oluşan o bilime özgü özel bir metafizik kuram geliştirmeyi amaçlar. Aynı bilim dalının örtük metafizik ödayanakları birbiriyle bağdaşmayan farklı metafizik kuramlara yol açabilir. Örneğin, biçimsel bir bilim olan matematikte sayıların varlığı bunlarla uğraşan sıradan matematikçilerce örtük metafizik öndayanak olarak kabul edilir. Bu şeylerin ne anlamda varolduklarını veya bunların özünün ne oluğunu salt matematiğin içinde kalarak yanıtlamak olanaksızdır. Bunları yanıtlamak ancak metafizikçinin işidir. Ancak farklı metafizikçiler, sayıların varlığına ilişkin örtük metafizik öndayanakları değişik biçimlerde yorumlayarak birbiriyle bağdaşmayan metafizik kuramlar geliştirmişlerdir. Örneğin, matematiksel Platoncu denilen metafizikçilere göre sayılar zihinden ve dilden bağımsız olarak varolan soyut şeylerdir. Matematiksel sezgici denilen metafizikçilere göre sayılar yalnız zihin içinde vardırlar. Öte yandan matematiksel biçimci denilen metafizikçiler göre sayılar belli kurallara göre işlem gören ve matematik dilinde yer alan somut simgelerdir.
• Buraya kadar incelenen kategorilere ait şeyler arasında somut-soyut ayrımı bağlamında bir varolma derecelendirmesi önerisi getirmeye çabalayınız.
Somut şeylerin varolması konusunda metafizik kuramların çoğu arasında bir görüş birliği olduğu söylenebilir. Buna karşılık soyut şeylerin varolup olmadıkları konusunda birbiriyle bağdaşmayan pekçok metafizik kuram vardır. Kimi metafizik kuramlarda (daha sonraki ünitelerde göreceğimiz gibi, adcı kuramlarda) soyut şeylerin varlığı tamamen yadsınır. Kimi metafizik kuramlarda (daha sonraki ünitelerde göreceğimiz gibi, gerçekçi kuramlarda) ise soyut kategorisine giren şeylerin tümünün ya da bazılarının varlığı kabul edilir. Gerçekçi bir metafizik kuram çerçevesinde, bütün şeylerin varolma biçimlerinin somuttan soyuta doğru giderek aşağıdaki gibi derecelendirilebileceği önerilebilir. Birinci derecede, yani en üst derecede, varolan şeyler, önümdeki elma gibi, (tam) somut nesnelerdir. Bunu gerekçesi olarak, hiçbir soyutlama işlemi yapılmaksızın uzay-zamanda yer alıyor olmaları gösterilebilir. İkinci derecede varolan şeyler, önümdeki elmanın kendine özgü kırmızırenk-tonu gibi, yarı-somut tikel özellikler olan troplardır. Troplar, ikinci derecede varolan şeylerdir, çünkü tam somut bir nesnenin kimi özelliklerinin soyutlanması yoluyla elde edildiği söylenebilir. Nitekim bu elmanın renk-tonu, tam somut elmanın o renk-tonu ile uzay-zamanda yer kaplama özelliği dışındaki diğer özelliklerinin soyutlanması, yani kaldırılması ile geriye kalan şeydir. Üçüncü derecede varolan şeyler, Elma türü gibi, somut nesne türleri olan soyut şeylerdir. Nitekim böyle bir tür, örnekleyenleri olan somut nesnelerin bütünü olarak tasarlanabilir. Dolayısıyla somut şeylere en yakın olan soyut şeyler oldukları söylenebilir. Dördüncü derecede varolan şeyler, somut nesnelerin, Renk gibi, (soyut) tümel özellikleridir. Son olarak beşinci derecede, yani en alt derecede, varolan şeyler, 6 sayısı gibi soyut nesneler, 6-sayısı-olma gibi soyut tikel özellikler, Çift Sayı gibi (soyut) nesne türleri ve Çift-sayı-olma gibi (soyut) tümel özelliklerdir. Bu dercede olan şeylerin dördüncü derecede olan şeylerden daha alt bir derecede varolduklarını, hem burada yer alan nesnelerin hem de onların özelliklerinin soyut olması ile açıklayabiliriz.

Kısa Kısa

• GİRİŞ
"Metafizik" teriminin kökeni Eski Yunanca "sonra" ya da "ötesi" anlamına gelen "meta? ön eki ile "doğa" ya da "fizik" anlamına gelen "phusif sözcüğüne dayanmaktadır. "Metafizik" ("metaphysica") terimi, tam olarak "ta meta taphysika biblia", yani "fizik üzerine yazılan notlardan sonra gelen [notlar]" ifadesi, ilk kez Rodoslu Andronikos tarafından Aristoteles?in bir kısmını "ilk felsefe" olarak nitelendirdiği yazılarından oluşan derlemeyi adlandırmak için kullanılmıştır. Andronikos?un bu ifadeyi, Aristoteles?in "ilk felsefe"ye ilişkin metninin, "fizik" üzerine yazılan metinden sonra geldiği için kullandığı düşünülmektedir. İşte "ilk felsefe"ye ilişkin görüşleri içeren metin bugün "metafizik" sözcüğü ile adlandıran alanın konularını oluşturmaktadır. Aristoteles?in daha sonra "metafizik" olarak adlandırılmış notlarında "ilk felsefe" dediği metafizik anlayışı "varlığı varlık olmak bakımından" araştıran bilim olarak betimlenir. (Bkz. Aristoteles, 1996a, IV. Kitap.) Daha sonraları metafizik, ele alınan konulara göre genel metafizik [metaphysica generalis] ve özel metafizik [metaphysica specialis] olmak üzere ikiye ayrılmıştır. İşte genel metafizik, Aristoteles?in dediği gibi, varlığı varlık-olma dışında başka özelliklerine göre değil, salt varlık-olma özelliğine dayanarak inceleyen bir uğraşıdır. Bu ise tüm varlıkların ayrıldığı varlık kategorisi veya ontolojik kategori ya da kısaca kategori denilen en üst türlerin ve bunlar arasındaki ilişkilerin incelenmesi demektir. Buna da varlıkbilim anlamına gelen ontoloji denir. Öte yandan her özel metafizik alanı, varlığı salt varlık-olma açısından değil, özel bir açıdan inceleyen bir varlıkbilim dalıdır. Bunlardan her biri bir veya birden fazla kategori veya alt-kategoriyi konu edinir. Bu dalların en önemlileri şöyle sıralanır. Rasyonel Kozmoloji, nesne kategorisinin alt-türü olan fiziksel nesne kategorisini yani Evren?i deneysel yöntemle değil salt akılla inceler. Rasyonel Psikoloji, gene nesne kategorisinin bir alt-türü olan zihinsel nesne kategorisini, genelde insan zihnini, deneysel yöntemle değil salt akılla inceler. Rasyonel Teoloji ise, Tanriyı vahiy yolu ile değil, salt akılla inceler. Bu özel metafizik alanları günümüzde felsefenin metafizik dalı dışında kalan başka dallarına dönüşmüştür. Nitekim eskiden Rasyonel Kozmoloji denilen alan, Doğa Bilimleri Felsefesi?ne, Rasyonel Psikoloji denilen alan, Zihin Felsefesi?ne, Rasyonel Teoloji denilen alan ise, Din Felsefesi?ne dönüşmüştür. (Krş. Loux, 2002, s. 1114.) Buna göre kitabımızın konusu yalnız Ontoloji yani Varlıkbilim anlamına gelen Genel Metafizik olacaktır. Dolayısıyla "metafizik" sözcüğünü bundan böyle hep "ontoloji" ile eş anlamlı olarak kullanacağız.
• METAFİZİK NEDİR?
Metafiziğin Konusu ve Amacı Özel bilimlerin konuları belli varlık türleridir. Örneğin fiziğin konusu fiziksel nesne türü, biyolojinin konusu canlı nesne türü, psikolojinin konusu zihinsel nesne türüdür. Biçimsel bir bilim olan matematiğin konusu ise soyut matematiksel nesne türüdür. Buna karşılık ontoloji anlamındaki metafiziğin konusu varolan ve varolabilen şeylerin tümüdür. Ancak bu metafiziğin tek tek şeylerin tümünü ayrı ayrı inceleme konusu yaptığı anlamına gelmez. Daha açık olarak, metafiziğin konusunun bütün şeylerin ontolojik kategori, kısaca kategori, denilen en üst türlerinden oluştuğunu söyleyebiliriz. Bu kategorilerin en önemlileri arasında nesne ile özellik kategorilerini gösterebiliriz. Özel bilimlerde, bu bilimlerin konusu olan şeylerin varlığı sorgulanmadan o bilimin örtük öndayanağı olarak tartışmasız kabul edilir. Metafizikte ise konusunu oluşturan kategorilere ait şeylerin varlığı bir öndayanak olarak kabul edilmeyip bu şeylerin varolup olmadığı bir metafizik kuram çerçevesinde dizgesel (sistemsel) olarak irdelenir. Ancak böyle bir kuramda da, bazı kategorilere ait şeylerin varlığı dolaysız olarak kabul edilir. Bu kategorilere o kuramın temel kategorileri denir. Bunlar kuramın öbür kategorilerinin yardımıyla tanımlanamaz. Öte yandan temel kategoriler yardımıyla tanımlanabilen kategorilere kuramın türetilmiş kategorileri denir. Örneğin, atomların varlığı dolaysız olarak kabul edilen Atomcu metafizik kuramda, atom o kuramın bir temel kategorisidir. Öte yandan atomların bir araya gelmelerinden oluşan gözlemlenebilir fiziksel nesne kategorisi kuramın bir türetilmiş kategorisidir.

şimdi bu konu ile ilgili çıkmış sorulara göz atalım;

Sıkı trop adcılığına göre ?Arkadaşlık güzeldir.? önermesinin doğruluğunun metafizik açıklayıcısı nedir? A) Her x ve her y için, x ile y arkadaştır ve arkadaşlık (x,y) güzeldir. B) Her x ve her y için, x ile y arkadaş ise, arkadaşlık (x,y) güzeldir. C) Bazı x ve y için, x ile y arkadaş ise, arkadaşlık (x,y) güzeldir. D) Bazı x ve y için, x ile y arkadaştır ve arkadaşlık (x,y) güzeldir. E) Bazı x ve y için, x ile y arkadaş ise arkadaşlık (x,y) güzeldir. 2015 Ara Sınav Doğru Cevap: B





Bir özne-yüklem önermesinin metafizik açıklaması nedir? A) Bu önermeyle eşdeğer olmayan ama bu önermenin terimlerinin gösterdiği şeyleri belirten yeni bir önerme B) Bu önermeyle eşdeğer olan ama bu önermenin terimlerinin gösterdiği şeyleri belirten yeni bir önerme C) Bu önermeyle eşdeğer olan ve tüm metafizik kuramlarda türetilebilen önerme D) Bu önermeyle eşdeğer olan ve herkesin açıkça anlayabileceği bir önerme E) Bu önermeyle eşdeğer olan ve önermenin doğruluğunun hangi gözlem ve deneylere dayandığını bildiren önerme 2014 Ara Sınav Doğru Cevap: B





• Analitik-Sentetik ile A priori-A posteriori Ayrımları
Bir önerme "analitik doğrudur" demek bu önerme "mantıksal doğrudur ya da mantıksal doğru olmamakla birlikte tanımlar yoluyla mantıksal doğruya indirgeniyor" demektir. Burada "mantıksal doğru" kavramını "birinci-basamak mantığının doğruları" anlamında kullanıyoruz. Önce mantıksal doğruya bir örnek verelim: "Bütün dişi atlar dişidir". Bu önerme mantıksal doğru olduğu için aynı zamanda analitik doğrudur. Öte yandan "Bütün kısraklar dişidir" önermesi mantıksal doğru değildir ama analitik doğrudur. Nitekim bu önerme, " ‘Kısrak" demek ‘dişi at? demektir" tanımına dayanarak mantıksal doğru olan "Bütün dişi atlar dişidir" önermesine dönüştürülebilir. Bir önerme "sentetik doğrudur" demek "bu önerme doğrudur ama analitik değildir" demektir. Sentetik doğru önermeler a priori ve a posteriori olmak üzere iki ye ayrıldığından, önce bu kavramları tanımlayıp sonra örneklendireceğiz. "Bir önerme a priori doğrudur" demek "bu önermenin doğru olduğu gözlem ve deneyden bağımsız olarak tek başına akılla bilinebilir" demektir. Öte yandan "bir önerme a posteriori doğrudur" demek "bu önerme doğrudur ama a priori değildir" demek, yani "bu önermenin doğru olduğu tek başına akılla değil, gözlem ve deneye de başvurarak bilinebilir" demektir. Bu durumda bütün doğru önermeler üç türe ayrılır: analitik a priori doğrular, sentetik a posteriori doğrular ve sentetik a priori doğrular. Yukarıda verdiğimiz analitik doğru önerme örnekleri aynı zamanda analitik a priori doğrulardır. Diğer yandan "Bütün metaller yeterince ısıtıldığında genleşir." önermesi sentetik a posteriori doğru bir önermedir.
• Metafizik Önermeler ve Metafizik Kuram
Metafizik önermeler, metafiziğin konusu olan ontolojik kategorilere ilişkin önermelidir. Dolayısıyla kategori adlarını içerirler. Ancak bu önermeler, gerek biçimsel gerekse deneysel bilimlere ait önermelerin arasında yer almazlar. Mantıksal doğru olmadıklarından analitik a priori, deneysel bilimlerin doğruları olmadığından da sentetik a posteriori değillerdir. Bu durumda, bazı matematiksel doğru önermeler de sentetik a priori kabul edildiği için, metafizik önermelerin, kategorilere ilişkin matematiksel-olmayan sentetik a priori doğrular olduğunu söyleyebiliriz. Örnek olarak "Hiçbir şey hem nesne hem özellik değildir" ve "Aynı özellikleri olan nesneler özdeştir" önermelerini verebiliriz. Sözünü ettiğimiz metafizik önermeler, sağduyusal örtük metafizik öndayanaklar, kısaca öndayanaklar, dediğimiz kanıların bir metafizik kuram biçiminde dizgeleştirilmesiyle elde edilir. Metafizik öndayanakların şu nitelikleri vardır: 1. Sağduyu ve/veya sezgilerimizden kaynaklanan, kuşku duyulmayıp kesin sayılan kanılardır. 2. Örtük, tam bilincine varılmayan, tam olarak dile getirilmeyen kanılardır. 3. Doğru olup olmadıkları biçimsel veya deneysel bilimlerin yöntemleriyle sınanamazlar. 4. Kategorilere ilişkin varlık iddialarımızı dile getirirler. 5. Gerek günlük yaşamımızın gerek bilimsel bilgilerimizin tümünün öndayanaklarını oluştururlar. 6. Bunlar geniş ölçüde insanların ortak kanıları sayılabilmekle birlikte kişiden kişiye bazı değişiklikler gösterebilirler. 7. Bu kanılar arasında tam bir uyum ve tutarlılık olmadığından dizgesel bir bütün oluşturmazlar. İşte metafizik önermeler, ilk aşamada, bu metafizik öndayanakların uyumlu ve tutarlı bir biçime dönüştürülmesiyle ortaya çıkan tam olarak dile getirilmiş önermelerdir. İkinci bir aşamada, bu önermeleri türetmeye yarayan ve metafizik aksiyom dediğimiz az sayıda önermeler ortaya konulur. Üçüncü bir aşamada, bu önermelerde geçen kategori terimlerinin bir bölümü öbür terimler yardımıyla tanımlanır. Dikkat edilirse bu tür tanımlar kısaltıcı sözcük tanımı olmayıp, aksiyomlardan türetilemeyen (sentetik a priori) metafiziksel önermelerdir. Tanımlanmamış kategori terimleri ise ilkel kategori terimleridir. Aksiyomlar, tanımlar ve onlardan türetilen metafiziksel önermelerden oluşan dizgeye (sisteme) metafizik kuram diyoruz. Metafizik kuramın önermelerinde geçen ilkel terimlerin anlamları, bir yandan aksiyomlarla öbür yandan sağduyu ve sezgilerimizle kavranabilen somut örnekler verilerek açıklanır. Metafizik kuramın işlevlerini, metafiziğin amaçlarına koşut olarak şöyle dile getirebiliriz: (i) Kuramın önermelerinde geçen kategori terimleri, varolan veya varolabilen bütün şeylerin ayrıldığı kategorileri dile getirir; metafizik önerme lerin kendileri ise bu kategoriler arasındaki temel ilişkileri ortaya koyar. (ii) Metafizik önermeler aynı zamanda bu kategorilerin hangilerinin varolduğunu dile getirir. (iii) İlkel kategori terimleri temel kategorileri adlandırır. (iv) Kuramın tanımları, tanımlanmış kategori terimlerinin adlandırdığı (temel-olmayan) kategorileri, yani türetilmiş kategorileri, ilkel terimlerinin adlandırdığı temel kategorilere indirgenmesini sağlar. (v) Metafizik kuramın aksiyomları, tanımları ve bunlardan mantıksal çıkarımlarla türetilebilen önermeler, doğru olduğu iddia edilen metafizik önermeleri oluştur. (Krş. Grünberg, 2006, 1. Bölüm.)
• Metafiziğin Yöntemi
Fizik, biyoloji, psikoloji gibi deneysel bilimlerin yöntemi bir yandan gözlem ve deney öte yandan mantıksal-matematiksel çıkarsamadır. Biçimsel bilimlerin (mantık ve matematik gibi) yöntemi ise salt mantıksal-matematiksel çıkarsamadır. Metafiziğin yöntemi ise, bir yandan metafizik önermelerden oluşan bir metafizik kuramı oluşturmasına, öbür yandan bu önermelerin doğru olup olmadıklarının sınanmasına yöneliktir. Metafizik kuramın oluşturulmasındaki yöntem, tıpkı matematikte olduğu gibi aksiyomlaştırma ve aksiyomlar ile tanımlardan mantıksal-matematiksel çıkarsama yoluyla, erişilmek istenen tüm metafizik önermelerin türetilmesinden oluşur. Oluşturulan metafizik kuramın geçerliliğinin, yani kuramdaki aksiyom ve tanımların doğruluklarını sınama yöntemi ise şu ölçütlere dayanır: (i) Metafizik öndayanakların dile getirdiği kategorilere ilişkin varlık iddialarının açıklanması. Böyle bir açıklama, mümkün olduğu kadar çok sayıda metafizik öndayanağın (dile getirilmiş önermeler olarak) kuramın aksiyom ve tanımlarından mantıksal-matematiksel çıkarımlarla türetilmesi demektir. Aksiyom ve tanımların kendileri genellikle metafizik öndayanakların karşılığı değildir. (ii) Metafizik kuramın önermeleri arasında en üst derecede uyumluluk ve tutarlılık sağlanması. (iii) Metafizik kuramın aksiyomlarının yalınlığı ve ilkel terimlerin sayılarının mümkün olduğu kadar az olması. (iv) Yukarıda belirtildiği gibi, ilkel terimlerin anlamlarının bir yandan aksiyomlarla öte yandan somut sezgisel örneklerle açıklanması. (v) Kuramdaki metafizik önermelerin, ontolojik kategoriler ve dolayısıyla varlığın tümü üzerine doyurucu ve en geniş kapsamlı bilgileri dile getirmesi.
• ÖRNEKLEME İLİŞKİSİ: TÜMEL VE TİKEL KATEGORİLERİ
Varolan, Varolabilen ve Varolmayan Şeyler Metafiziğin konusu genel olarak şeyler olup metafizik tartışmalardaki en önemli sorun hangi kategorilere ait şeylerin varolduğunu, hangilerinin varolamamakla birlikte varolabildiklerini ve hangi şeylerin varolmadığı sorunudur. Varolan şeylere varlık, varolabilen şeylere de olanaklı şey diyoruz. Her varolan şey aynı zamanda varolabilen bir şey olduğundan, varlıklar da olanaklı şeyler arasında yer alırlar. Varlık olmayan olanaklı şeylere salt olanaklı şey diyeceğiz. Alexius Meniong?un öncülüğünü yaptığı kimi metafizik kuramlarda olanaklı şeylerin yanı sıra varolması olanaksız şeylere de yer verilir. Bu şeylere olanaksız şey denir. Şimdi yukarıdaki kavramları örneklendirelim. Dünya, Gezegen, 2 kg ve Ağırlık birer varlık dolayısıyla olanaklı şey; Dünya?nın Ay'dan büyük ikinci doğal uydusu bir varlık olmadığından salt olanaklı şey; önümde duran yuvarlak kare masa olanaksız şeydir. Ancak olanaksız şeyleri bu kitabın konusu dışında tutup, bundan böyle "şey" sözcüğünü hep "(varolan veya varolabilen) olanaklı şey" anlamında kullanacağız. Bütün (olanaklı) şeyler iki temel ontolojik ilişkiye dayanarak sınıflanır. Bunlardan biri ait olma öbürü de sahip olma ilişkisidir. Ait olma ilişkisi, daha yalın olan ilkel örnekleme ilişkisine, sahip olma ilişkisi ise daha yalın olan ilkel taşıma ilişkisine dayanarak tanımlanır. İlkel ilişkiler tanımlanmaz ancak bir yandan örneklendirilerek öbür yandan aksiyomlar yardımıyla açıklanabilirler. Önce örnekleme ilişkisi ile başlıyoruz.

şimdi bu konu ile ilgili çıkmış sorulara göz atalım;

Aşağıdakilerden hangisi örnekleme ilişkisi aksiyomlarının bir sonucudur? A) Her şey türdür. B) Her şey bir örnekleyendir. C) A şeyi B şeyini örnekler ise, A şeyi bir türdür. D) A şeyi A şeyinin örnekleyeni değildir. E) A şeyi B şeyini örnekler ise, B şeyi bir örnekleyendir. 2015 Ara Sınav Doğru Cevap: D





Aşağıdakilerden hangisi örnekleme ilişkisinin özelliklerinden biridir? A) Herhangi bir şey ya bir tür ya da örnekleyendir. B) Her türün tüm örnekleyenleri var olan şeylerdir. C) Her şey bir örnekleyendir. D) Her şeyin en az bir örnekleyeni vardır. E) A şeyi B şeyinin örnekleyeni ise, B şeyi de A şeyinin örnekleyenidir. 2013 Ara Sınav Doğru Cevap: A





Sıkı trop adcılığının temel ontolojik ilişkisi aşağıdakilerden hangisidir? A) Örnekleme ilişkisi B) Pay alma ilişkisi C) Benzerlik ilişkisi D) Eleman olma ilişkisi E) Dolaysız taşıma ilişkisi 2013 Ara Sınav Doğru Cevap: E





• Örnekleme İlişkisi
A şeyi B şeyini örnekler ise, B şeyi de A şeyi ile örneklenir. Örneklenme İlişkisi, Örnekleme İlişkisinin evriğidir. Bu durumda A şeyine B şeyinin örnekleyeni, B şeyine de A şeyinin örneklediği tür denir. Bir şeyi örnekleyen şeye (tek başına) örnekleyen, örnekleyeni olduğu şeye de (tek başına) tür denir. Örnekleyenler (varolan veya varolabilen) olanaklı şeylerdir. Buna göre bir şeyin olanaklı örnekleyeni bulunması, o şeyin örnekleyeninin bulunmasının olanaklı olması demektir. Öte yandan bir şeyin olanaklı örnekleyeni bulunmaması, o şeyin örnekleyeninin bulunmasının olanaksız olması demektir. Bundan böyle "örnekleyen" sözcüğü ile "olanaklı örnekleyen" sözünü eşanlamlı kullanıyoruz. Bir türün birden çok sayıda olanaklı örnekleyeni bulunur. Örnekleme İlişkisi için şu örnekleri verelim. Ahmet, İnsan türünün (kısaca İnsan?m) bir örnekleyenidir; 2 kg, bir nicelik türü olan Ağırlık?ın bir örnekleyenidir; belli bir kırmızılık tonu, bir nitelik türü olan Kırmızılık?ın bir örnekleyenidir vb. Bir türün örnekleyenleri varolan şeyler olabildiği gibi varolmayan şeyler de olabilir. İnsan?m bir örnekleyeni olan Ahmet bir varlık, başka bir örnekleyeni olan Ahmet?in 5 m boyundaki babası salt olanaklı bir şeydir. Daha önce belirttiğimiz gibi türlerin genellikle birden çok sayıda olanaklı örnekleyeni vardır. Ancak birer varlık olan örnekleyenlerin sayısı bir hatta sıfır olabilir. Sözgelişi, Dünya?nın Doğal Uydusu?nun varolan tek bir örnekleyeni, Dünya Yüzeyindeki Altın Dağ?m varolan hiçbir örnekleyeni yoktur. Ancak bu ikisi gene de örnekleyenleri olabilen şeylerdir, çünkü her ikisinin birden çok sayıda olanaklı örnekleyenleri vardır.

şimdi bu konu ile ilgili çıkmış sorulara göz atalım;

Örnekleme ilişkisi için aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) Ahmet, insan türünün bir taşıyıcısıdır. B) Ahmet, insan türünün bir örnekleyenidir. C) İnsan türü, Ahmet?in bir taşıyıcısıdır. D) Nesne türü, İnsan türünün bir örnekleyenidir. E) Somut nesne türü, insan türünün bir örnekleyenidir. 2015 Ara Sınav Doğru Cevap: B





• Tür ve Cins
Bir türün varolan örnekleyenlerinin kümesine o türün kaplamı denir. Buna göre bir türün varolan örnekleyenleri, türün kaplamının öğeleri ile özdeştir. Bazı türlerin (Dünya Yüzeyindeki Altın Dağ gibi) kaplamları boş küme, bazılarının (Dünya?nın Doğal Uydusu gibi) tek öğeli küme, ama çoğunun (İnsan gibi) birden çok sayıda öğeli kümedir. Öte yandan bir türün tüm örnekleyenlerinin kümesine, o türün olanaklı kaplamı diyeceğiz. Herhangi bir türün olanaklı kaplamı boş küme değildir, üstelik birden çok sayıda öğesi bulunur. A ile B iki tür olduğunda A?nın olanaklı kaplamı B?nin olanaklı kaplamının öz altkümesi ise (yani birincisinin her öğesi ikincisinin öğesi olup ikincisinin her öğesi birincisinin öğesi değil ise) A?ya B?nin türü, B?ye de A?nm cinsi denir. Bu durumda A türüne B türünün bir alt tü rü, B türüne de A türünün bir üst türü olduğu da söylenir. Nesne türlerine ve cinslerine ilişkin örnek verecek olursak, At, Memeli?nin türü, Memeli ise At?ın cinsidir. Başka bir deyişle At, Memeli?nin bir alt-türüdür, Memeli de At?ın üst-türüdür. Gene Memeli, Omurgalı?nın türü, Omurgalı ise Memeli?nin cinsidir. Şimdi de özellik türleri ve cinslerine ilişkin örnekler verelim: Kırmızı, Renk?in türü, Renk ise Kırmızı?nın cinsidir. Öte yandan, Renk, Nitelik?in türü, Nitelik ise Renk?in cinsidir. Görüldüğü gibi tür ve cins kavramları göreli kavramlardır.
• Yinelenebilir ve Yinelenemez Tikel Özellikler
Yüzeyinin her yeri aynı renkte olan kırmızı elma örneğimizi gene ele alalım. Buna göre şöyle bir soru ile karşılaşıyoruz. O elma ile tam tamına aynı renk tonunda olan başka bir elma veya herhangi başka bir cisim var mıdır? Eğer aynı renk tonunda bir varlık yoksa aynı renk tonunda olan olanaklı bir şey var mıdır? Benzer soruları elmanın ağırlığı ile ilgili olarak sorabiliriz. Bu elma ile aynı ağırlıkta olan başka bir varlık veya hiç olmazsa olanaklı bir şey bulunur mu? İşte bu türlü sorulara metafizikçiler farklı yanıtlar vermektedir. Kimileri bu soruları olumlu kimileri de olumsuz yanıtlamaktadır. Birincilerine göre, bu gibi tikel özellikler birden çok sayıda, ikincilerine göre ise yalnız bir şey tarafından taşınabilir. Birden çok sayıda şey tarafından taşınabilen özelliklere yinelenebilen tikel özellikler, yalnız bir şey tarafından taşınabilen özelliklere ise yinelenemeyen tikel özellikler denir. İkincilere çağdaş metafizikçilerin çoğu trop demektedir. Biz de onları izleyerek bu sözcüğü kullanacağız.
• Belirlenebilir ve Belirlenmiş Özellikler
Bazı tümel özelliklerin örnekleyenleri olan tikel özellikler arasında doğal bir sıralama bulunur. Örneğin bir tümel özellik olan Renk?in örnekleyenleri renk tayfında sıralanmış tek tek renk tonları, gene bir tümel özellik olan Ağırlık?ın örnekleyenleri pozitif reel sayılar gibi sıralanmış olan (0.01 kg, 0.1 kg, 1 kg gibi) tek tek ağırlıklardır. Bu çeşit bir tümel özelliğe belirlenebilir özellik veya kısaca belirlenebilir, örnekleyenlerine de bu belirlenebilirin altındaki belirlenmiş (tikel) özellikler veya kısaca belirlenmişler denir. (Bkz. Johnson, 1964, Part I, s. 173-185.) Belirlenmişler şöyle bir koşulu yerine getirirler: Her belirlenebilene karşılık öyle şeyler vardır ki bu şeylerden her biri belirlenebilenin altındaki belirlenmişlerin birini ve yalnız birini taşır. Örneğin bir belirlenebilen olan Renk tümel özelliğine karşılık olarak belli bir zaman anında her birinin tüm yüzeyi tekdüzeli bir renk tonunda olan çeşitli renklerde birtakım cisimleri ele alalım. Bu cisimlerden her biri sözü geçen belirlenebilir altındaki bir ve yalnız bir belirlenmişi, yani tikel bir özellik olan bir ve yalnız bir renk tonunu, taşırlar. Sözgelimi iki cisim ele alalım. Bu cisimlerin biri verilen zaman anında tümüyle belli bir kırmızı renk tonunda (kırmızı bir çiçek gibi), ikinci bir cisim gene aynı anda tümüyle belli bir yeşil tonunda (yeşil bir yaprak gibi) olsun. Böylece bu iki cismin her birinin renk tonunun Renk belirlenebilirinin altında bir belirlenmiş olduğunu ve aynı cismin bu renk tonlarının yalnız birini taşıdığını söyleyebiliriz. Benzerini Ağırlık belirlenebiliri için de söyleyebiliriz. Yer yüzeyinde bulunan belli bir anda 5 gr ağırlığında bir dosya kâğıdı ile 800 gr ağırlığında bir kitap ele alalım. Görüldüğü gibi bu cisimlerden her biri Ağırlık belirlenebiliri altında bir belirlenmişi taşır; hiçbiri bu belirlenebilir altında birden çok sayıda belirlenmiş taşımaz.
• Bağıntılar ve İlişkiler
Dikkat edilirse buraya kadar ele aldığımız ilişkiler (örnekleme, örneklenme, ait olma, söyleme, taşıma, taşınma, sahip olma, içinde olma) ve genel olarak tüm ontolojik ilişkiler, biçimsel olarak birer bağıntı gibi görünürler. Ancak bunun böyle olmadığını ilkel olan örnekleme ve taşıma ilişkileri için olmayana ergi yöntemi ile şöyle gösterebiliriz. Önce Örnekleme İlişkisi ile başlayalım. A şeyinin B şeyini örneklediğini ve aralarındaki Örnekleme İlişkisi?nin bir bağıntı olduğunu kabul edelim. Bu durumda sözü geçen bağıntı, (A, B) bileşik şeyi tarafından taşınırdı. Aksiyom 4 (ii) gereği A ve B bileşenlerinin her biri taşıyıcıdır. Oysa B bir tür olup taşıyıcı olamaz. Böylece B?nin hem taşıyıcı olduğu hem olmadığı çelişkisi ortaya çıkar. Dolayısıyla A ile B arasındaki Örnekleme İlişkisi?nin bir bağıntı olmadığı sonucuna varırız. Taşıma İlişkisi?ne gelince, A şeyinin B şeyini taşıdığını ve aralarındaki Taşıma İlişkisi?nin bir bağıntı olduğunu kabul edelim. Bu durumda sözü geçen bağıntı, (A, B) bileşik şeyi tarafından taşınırdı. Aksiyom 4 (ii) gereği A ve B bileşenlerinin her biri taşıyıcıdır. Oysa B şeyi taşman olup, taşıyıcı olamaz. Böylece B?nin hem taşıyıcı olduğu hem olmadığı çelişkisi ortaya çıkar. Dolayısıyla A ile B arasındaki Taşıma İlişkisi?nin bir bağıntı olmadığı sonucuna varırız.
• SOYUT VE SOMUT TİKELLER
Soyut Şeyler ve Somut Şeyler Tümeller, yani nesne türleri ile özellik türleri, uzay ve zaman (kısaca uzay-zaman) içinde yer almazlar. Buna karşılık bazı tümellerin örnekleyenleri, yani bazı nesneler ile bazı tikel özellikler, uzay ve/veya zaman içinde yer alırlar. Örneğin önümdeki kırmızı elma ile bu elmanın kendine özgü kırmızı tonu belli bir uzay-zaman bölgesini kaplar. Ama bunu Elma nesne türü ile Kırmızılık özellik türü için söyleyemeyiz. İşte uzay-zaman içinde yer almayan bütün şeylere (ister tümel ister tikel olsun) soyut şeyler, tersine uzay ve/veya zamanda yer alan şeylere somut şeyler denir. Buna göre bütün tümellerin soyut şeyler olduğunu söyleyebiliriz. Öte yandan birer tikel örneği olan önümdeki kırmızı elma ile bu elmanın kendine özgü kırmızı tonu uzay-zamanda yer aldığı için somut şeyleridir. Ayrıca benim belli bir zaman anında bir şeyi düşünmem gibi tek tek zihin edimleri uzay içinde belli bir yer kaplamamakla birlikte belli bir zamanda ortaya çıktığından soyut değil somut şeylerdir. Ancak her tikel somut bir şey olmayıp soyut tikeller de bulunur.

şimdi bu konu ile ilgili çıkmış sorulara göz atalım;

Durumların soyut tikeller olup uzay ve zaman dışında zorunlu olarak varolduğunu ve yapı taşları arasında somut şeylerin bulunmadığını kabul eden anlayışa ne ad verilir? A) Somutçu durum anlayışı B) Olanakçı durum anlayışı C) A priori durum anlayışı D) Soyutçu durum anlayışı E) Bağlantısal durum anlayışı 2014 Dönem Sonu Doğru Cevap: D





• Soyut Tikeller
Bazı metafizik kuramlara göre, matematiğin konusu olan sayılar ve kümeler gibi şeyler soyut nesnelerdir. Örneğin 6 sayısı bir nesnedir. Çünkü ne örnekleyeni ne de taşıyıcısı bulunur. Örnekleyeni olmadığından dolayı tikeldir. Öte yandan 6 sayısı soyuttur, çünkü uzay-zaman içinde yer almaz. Dolayısıyla böyle bir kuramda 6 sayısı bir tikel soyut nesnedir. Tüm nesnelerde olduğu gibi 6 sayısı çeşitli türleri örnekler ve çeşitli özellikleri dolaysız veya dolaylı olarak taşır. Örneğin 6 sayısı, Sayı, Doğal Sayı, Tamsayı, Çift Tamsayı vb. türleri örnekler. Ayrıca bu türlerin karşılığı olan tümel özellikleri, yani sırasıyla, Sayı olma, Tamsayı olma, Çift Tamsayı olma tümel özelliklerini dolaylı olarak taşır. Nitekim bu özellikler belirlenebilir özellikler, dolayısıyla özellik türleridir. Türler ise dolaylı olarak taşınırlar. Örneğin, Çift Tamsayı olma özelliği belirlenebilirdir, çünkü bu belirlenebilirin altında onu örnekleyen 6 sayısı olma özelliği bulunur. Bu son özellik ise belirlenmiş olup bir tikel özelliktir; bir tikel özelliktir çünkü bir şey (yani 6 sayısı) tarafından dolaysız olarak taşınır. 6 sayısı ise bu tikel özelliğin tek taşıyıcısıdır. 6 sayısı olma tikel özelliği soyuttur, çünkü tek örnekleyeni olan 6 sayısı gibi kendisi de uzay-zamanda bulunmaz.

şimdi bu konu ile ilgili çıkmış sorulara göz atalım;

Tümel olan ve bütün örnekleyenleri birer tikel özellik olan şeyler aşağıdakilerden hangisidir? A) Tümel özellikler B) Tikel özellikler C) Soyut tikeller D) Somut tikeller E) Yarı-somut tümeller 2014 Dönem Sonu Doğru Cevap: A





• Somut Tikeller
Somut tikeller ikiye ayrılırlar, somut nesneler ve somut özellikler. Somut nesneler uzay ve/veya zaman içinde bulunan tüm canlı ve cansız şeylerdir. Örneğin belli bir insan, belli bir at, belli bir kaya parçası, belli bir atom, birer somut nesnedir. Somut bir nesneden soyutlama yoluyla, yani bazı özelliklerinin ayıklanması yoluyla, oluşan nesneye soyutlanmış somut nesne veya kısaca yan somut nesne diyeceğiz. Örneğin, mekanik fizik dalında incelenen bir cismin mekanik olmayan, diyelim elektromanyetik, özellikleri soyutlanır. Böylece yalnızca mekanik özellikleri olan yarı-somut bir nesne elde edilir. Soyutlanmamış somut nesnelere, bazı bağlamlar da yarı somut olanlardan ayırt etmek için tam somut nesne diyeceğiz. (Bkz. Grünberg, 2003, s. 33-34.) Somut nesnelerin (ister tam somut ister yarı somut olsun) taşıdıkları ve genel olarak sahip oldukları (bazı) özellikler zamana bağlı olarak değişebilir. Dolayısıyla taşıma ilişkisi yalnız bir nesne ile bir özellik arasında ikili bir ilişki olacak yerde, bir nesne, bir zaman ve bir özellik arasında üçlü bir ilişki sayılmalıdır. Örneğin, şu anda (t anında) önümdeki elma kendine özgü kırmızı renk tonu?nu taşır. Aynı elma gene t anında Kırmızılık özellik türünü dolaylı olarak taşır. Dolayısıyla bu elma t anında hem kendine özgü kırmızı renk tonu?na hem de Kırmızılık özellik türüne sahiptir.
• Önerme Kategorisi: Tümceler ve Tümcelerin Dile Getirdiği Önermeler
Önerme, doğruluk değeri bulunan, yani doğru veya yanlış olan, soyut bir şeydir. Önerme, belli bir kullanım bağlamında bildirisel tümce (cümle), kısaca tümce ile dile getirilip, dile getirdiği tümcenin anlamını oluşturur. Her tümce belli bir kullanım bağlamında dile getirdiği önermenin doğruluk değerini alır. Bir tümcenin kullanım bağlamı, kısaca bağlamı şu öğelerden oluşur. (i) tümceyi kullanan (k gibi) bir kişi, (ii) tümcenin kullanıldığı (t gibi) bir zaman anı veya zaman aralığı ve (iii) tümcenin kullanıldığı (u gibi) (uzay) yeri veya bölgesi. Tümceler, bağlama-bağlı tümceler ile bağlamdan-bağımsız tümceler olmak üzere ikiye ayrılabilirler. Birincileri aynı dile ilişkin farklı bağlamlarda, farklı doğruluk değeri olabilen önermeler dile getirirler. İkincileri ise aynı dile ilişkin bütün bağlamlarda aynı önermeyi dile getirirler, dolaysıyla da hep aynı doğruluk değerini alırlar.

Doğru - Yanlış Testleri

Aşağıdaki ifadeleri doğru-yanlış şeklinde doldurun. Hatalı bildiğiniz konu başlıklarını tekrar gözden geçirin.

(   ) "Biçimsel veya deneysel bilimlerin yöntemleriyle sınanamamaları" metafizik öndayanakların özelliklerinden biridir.

(   ) "Doğru olup olmadıkları biçimsel veya deneysel bilimlerin yöntemleriyle sınanamazlar." metafizik öndayanakların niteliklerinden biridir.

D D

Boşluk Doldurma Aşağıdaki ifadelerdeki boşlukları doldurun. Hatalı olduğunuz konu başlıklarını tekrar gözden geçirin.

1) Bir metafizik kuramın ?türetilmiş kategorileri? ...........dır

2) Bir metafizik kuramında başka kategoriler yardımıyla tanımlanabilen kategorilere ...........denir

3) Aristoteles?in bir kısmını ?ilk felsefe? olarak nitelendirdiği yazılarından oluşan derlemeyi ilk kez ?metafizik? olarak adlandıran kişi ...........dır

4) Tümel olan ve bütün örnekleyenleri birer tikel özellik olan şeyler ...........dır

5) Aristoteles?e göre nesne ...........dır

6) Metafiziği ?Varlığı varlık-olma dışında başka özelliklerine göre değil, salt varlık-olma özelliğine dayanarak inceleyen bir uğraşı? olarak tanımlayan ilkçağ düşünürü ...........dır

7) Kavramcılığa göre özellik türü kavramlarının örnekleyenleri ...........dır

8) ?Şu anda önümde duran kâğıdın beyazlığı? tropunun kapladığı yer ...........dır

9) ?Bir önerme a priori doğrudur." ifadesinin anlamı ...........dır

1) Kuramın temel kategorileri ile tanımlanan kategoriler  2) Türetilmiş kategori  3) Rodoslu Andronikos  4) Tümel özellikler 5) Örnekleyeni de taşıyıcısı da olamayan şey 6) Aristoteles  7) Belirlenmiş özellik kavramları  8) Kâğıdın yüzeyinin şu anda kapladığı uzay bölgesidir.  9)  Bu önermenin doğru olduğu gözlem ve deneyden bağımsız olaraktek başına akılla bilinebilir.  Kaynak: www.onlinefotokopi.com

#-

Ünite İle İlgili Çıkmış Sorular

1. Bir metafizik kuramın ?türetilmiş kategorileri? aşağıdakilerden hangisidir?   A) Kuramın varlığını kabul etmediği kategoriler   B) Kuramın temel kategorileri ile tanımlanan kategoriler   C) Temel kategorileri tanımlamada kullanılan kategoriler   D) Diğer kuramlarda olmadığı halde bu kuramda var olan kategoriler   E) Tüm kuramlarda bulunması gereken kategoriler 2013 Ara Sınav Doğru Cevap: B

2. Aşağıdakilerden hangisi metafizik öndayanakların özelliklerinden biri değildir?   A) Tam olarak dile getirilmeyen kanılar olmaları   B) Biçimsel veya deneysel bilimlerin yöntemleriyle sınanamamaları   C) Gerek günlük yaşamımızın gerek bilimsel bilgilerimizin tümünün öndayanaklarını oluşturmaları   D) Birarada tutarlı bir dizge oluşturmaları   E) Sağduyu ve/veya sezgilerimizden kaynaklanmaları 2013 Ara Sınav Doğru Cevap: D

3. Aşağıdakilerden hangisi 6 sayısının dolaysız olarak taşıdığı bir özelliktir?   A) 6 sayısı olma   B) Sayı olma   C) Çift sayı olma   D) Tek sayı olma   E) Soyut olma 2013 Ara Sınav Doğru Cevap: A

4. Aşağıdakilerden hangisi örnekleme ilişkisinin özelliklerinden biridir?   A) Herhangi bir şey ya bir tür ya da örnekleyendir.   B) Her türün tüm örnekleyenleri var olan şeylerdir.   C) Her şey bir örnekleyendir.   D) Her şeyin en az bir örnekleyeni vardır.   E) A şeyi B şeyinin örnekleyeni ise, B şeyi de A şeyinin örnekleyenidir. 2013 Ara Sınav Doğru Cevap: A

5. Tümel ve tikellere ilişkin aşağıda söylenenlerden hangisi yanlıştır?   A) Hiçbir şey hem tikel hem tümel değildir.   B) Her şey tümel veya tikeldir.   C) Her tümel en az bir tikelin örnekleyenidir.   D) Her tümelin bütün örnekleyenleri tikel şeylerdir.   E) Her tikel en az bir tümelin örnekleyenidir. 2013 Ara Sınav Doğru Cevap: C

6. Yinelenebilen ve yinelenemeyen tikel özellik ayrımı neye göre yapılır?   A) Örnekleyenleri arasında olanaklı şeyler olup olmadığına   B) Örnekleyenlerinin sadece varolan şeyler olup olmadığına   C) Bu tikel özeliğin başka tikel özellikleri taşıyıp taşımadığına   D) Özelliğin kaç şey tarafından taşınabildiğine   E) Taşıyıcıları arasında tümel şeyler olup olmadığına 2014 Ara Sınav Doğru Cevap: D

7. Ontoloji anlamındaki metafiziğin konusu nedir?   A) Sadece varolan şeyler   B) Varolan ve varolabilen şeylerin tümü   C) Fizik bilimi   D) Fizik ötesi evren   E) Doğa yasaları 2014 Ara Sınav Doğru Cevap: B

8. Aşağıdakilerden hangisi metafiziğin amaçları arasında yer almaz?   A) Varolan veya varolabilen bütün şeyleri kategorilere ayırıp bunlar arasındaki temel ilişkileri ortaya koymak   B) Varolduğu gösterilmiş kategorilerin hangilerinin temel kategori olduğunu saptamak   C) Varolduğu gösterilmiş ancak temel kategori olmayan kategorileri, temel kategorilere indirgemek   D) Doğru metafizik önermelerden oluşan doyurucu bir metafizik kuram ortaya koymak   E) Varolduğu gösterilmiş temel kategorilerin her birinde tam olarak kaç şey bulunduğunu belirlemek 2014 Ara Sınav Doğru Cevap: E

9. Bir A şeyinin bir tikel özellik olması ne demektir?   A) A şeyinin tümel olmaması   B) A şeyinin varolanlar arasında bir bağıntı olması   C) A şeyinin en az bir örnekleyeni olması   D) A şeyinin taşıdığı en az bir B şeyinin olması   E) A şeyinin bir şey tarafından taşınması 2014 Ara Sınav Doğru Cevap: E

10. Aşağıdakilerden hangisi metafizik öndayanakların niteliklerinden biri değildir?   A) Tam bir uyum ve tutarlılık içinde olduklarından, dizgesel bir bütün oluştururlar.   B) Sağduyu ve/veya sezgilerimizden kaynaklanan, kuşku duyulmayıp kesin sayılan kanılardır.   C) Örtük, tam bilincine varılmayan, tam olarak dile getirilmeyen kanılardır.   D) Doğru olup olmadıkları biçimsel veya deneysel bilimlerin yöntemleriyle sınanamazlar.   E) Kategorilere ilişkin varlık iddialarımızı dile getirirler. 2014 Ara Sınav Doğru Cevap: A

11. Bir önermenin analitik olarak doğru olması ne demektir?   A) Önermenin gözlem ve deney yoluyla mantıksal doğruya indirgeniyor olması   B) Önermenin mantıksal doğru olması ya da mantıksal doğru olmamakla birlikte tanımlar yoluyla mantıksal doğruya indirgeniyor olması   C) Önermenin doğruluğunun mantığa başvurmadan gözlem ve deney yoluyla biliniyor olması   D) Önermenin doğruluğunun gözlem ve deney yoluyla bilinen önermelerden mantık yoluyla çıkarsanabilmesi   E) Önermenin hangi durumda doğru, hangi durumda yanlış olduğunun gözlem ve deney yoluyla biliniyor olması 2014 Ara Sınav Doğru Cevap: B

12. Bir metafizik kuramında başka kategoriler yardımıyla tanımlanabilen kategorilere ne ad verilir?   A) İlkel kategori   B) Varolan kategori   C) Türetilmiş kategori   D) Olanaklı kategori   E) Gizli kategori 2014 Ara Sınav Doğru Cevap: C

13. Aristoteles?in bir kısmını ?ilk felsefe? olarak nitelendirdiği yazılarından oluşan derlemeyi ilk kez ?metafizik? olarak adlandıran kişi aşağıdakilerden hangisidir?   A) Herakleitos   B) Platon   C) Homeros   D) Rodoslu Andronikos   E) Herodot 2014 Ara Sınav Doğru Cevap: D

14. Metafizik önermelere ilişkin aşağıdakilerden hangisi doğrudur?   A) Kategorilere ilişkin matematiksel-olmayan sentetik a priori doğrulardır.   B) Kategorilere ilişkin matematiksel-olmayan sentetik a posteriori doğrulardır.   C) Kategorilere ilişkin matematiksel-olmayan analitik a priori doğrulardır.   D) Kategorilere ilişkin matematiksel sentetik a priori doğrulardır.   E) Kategorilere ilişkin matematiksel analitik a priori doğrulardır. 2015 Ara Sınav Doğru Cevap: A

15. Aşağıdakilerden hangisi kuram oluşturma yöntemi açısından metafiziğe en yakın bilim dalıdır?   A) Fizik   B) Kimya   C) Biyoloji   D) Matematik   E) Psikoloji 2015 Ara Sınav Doğru Cevap: D

Ders Analizi

Son 5 yılda çıkmış soruların ünitelere göre analizi

Ara Sınav Üniteleri

1.Ünite Ontolojik Kategoriler 35 soru

2.Ünite Tümellere İlişkin Gerçekçi Kuramlar  35 soru

3.Ünite Tümellere İlişkin Kavramcı ve Adcı Kuramlar  19 soru

4.Ünite Trop Adcı!ığı 28 soru

Dönem Sonu Sınavı Üniteleri

5.Ünite Trop Kuramlarında Somut Nesne Kategorisinin Türetilmesi 19 soru

6.Ünite Somut Nesnelerin Özdeşliği ve Değişimi 18 soru

7.Ünite Olay Kategorisi 16 soru

8.Ünite Durumlar, Olgular ve Olanaklı Dünyalar 18 soru

Tebrikler. 1. Üniteyi tamamladınız..

Buradaki bilgilerin tümü onlinefotokopi.com TEKKAYNAK ders çalışma kitapçıklarından alıntıdır.

Bu üniteye ait diğer çıkmış sorular ile diğer ünitelerine ait kaynakları ve deneme sınavlarını, Sınav öncesi pratik bilgileri , Doğru Yanlış ve Boşluk Doldurma Testlerini, Çözümlü Sorularıwww.onlinefotokopi.com sitesinden temin edebilirsiniz. onlinefotokopi olarak tüm sınavlarınızda başarılar dileriz.