BİLİM FELSEFESİ ÇALIŞMA KİTAPÇIĞI (FEL202U)

www.onlinefotokopi.com

#-

Ara (Vize) Sınav Öncesi Son Hazırlık - Pratik Bilgiler

Aşağıdaki ifadelerdeki sınava girmeden birkaç saat önce mutlaka ezberleyin. Tamamı çıkmış sorulardan derlenmiştir. Sınav esnasında çok faydasını göreceksiniz.(Altı çizili kelimeler olumsuzdur!! Çok dikkat ediniz.)

1) Bilim felsefesinde, ?K bilim insanının t zamanında doğru veya yanlış olduğunu bilmediği ?A? önermesini, t zamanında kabul ettiği ?B? önermesinden türetmesine? Bilimsel öndeyi denir

2) "Niteliksel Ölçek" dönüştürme fonksiyonlarının türüne göre anılan ölçeklerden biri değil.

3) Herhangi bir bilimsel açıklamaya yol açan soruda yer alan ve bir olgunun karşılığı olan önermeye Açıklanan-önerme denir

4) Gerçek olmayan duruma Salt-olanaklı durum denir

5) Belli bazı özelliklerden soyutlanmış olup, kalan özellikleri idealleştirilmiş olan somut nesnelere Nesne dizgesi denir

6) ?a1 hidrojen gazı kitlesi t1 zamanında u yerinde oksijenle tepkimeye girerse, tepkimenin bittiği t2 zamanında u yerinde bir su kitlesi var olacak mı? deney sorusunun, deney-koşulu önermesi a1 hidrojen gazı kitlesi t1 zamanında u yerinde oksijenle tepkimeye girme durumundadır.

7) "Tümevarımsal çıkarım dereceli değildir." tümevarımın özelliklerinden değildir.

8) "Gözlemin yalnızca izleyerek yapılması" başarılı bir gözlemin koşullarından değildir.

9) "Ortalama ölçek" dönüştürme fonksiyonunun türüne göre ölçek türlerinden değildir.

10) "Gözlemin yapıldığı yerin coğrafik yapısı" gözlemin yapısına ilişkin öğelerden biri değildir.

11) Bir bilim insanının, Mars gezegeninin belli bir t zamanında belli bir u yerinde bulunmasını açıklamasına Yalın olgu açıklaması denir

12) Bilim felsefesinde gözleme ya da deneye konu olan nesne-dizgelerinin niceliklerine sayısal değer verme işlemine Ölçme denir

13) Açıklamaların birleştirici gücünün, ortak açıklayan-önermelerin azlığı değil, açıklamaların dayandığı çıkarım tiplerinin azlığı ve bu az sayıda çıkarım tipine ait çıkarımların toplam sonuçlarının sayısının büyük olması şeklinde tanımlandığı açıklama modeli Kitcher'in Birleştirici Açıklama Modeli

14) Bilim felsefesinin amacı Bilimin ne olduğunu araştırıp ortaya koymak

15) ?aı hidrojen gazı kitlesi ti zamanında u yerinde oksijenle tepkimeye girerse, tepkimenin bittiği t2 zamanında u yerinde bir su kitlesi var olacak mı? deney sorusunun, deney-koşulu önermesi aı hidrojen gazı kitlesi ti zamanında u yerinde oksijenle tepkimeye girme durumundadır.

16) Bilgisel olasılığın argümanı Önermeler

17) Bilim felsefesinde gözlemin doğruladığı olanaklı yanıtı doğru kılan olguya Gözlem sonucu denir

18) "Dairesel ölçek" dönüştürme fonksiyonlarının türüne göre kullanılan ölçeklerden sayılmaz.

19) "?B? açıklayan-önermesi mantıksal-doğru bir önermedir." ?A, çünkü B? açıklamaönermesinin tümdengelimsel-yasacı bilimsel açıklama modelindeki doğru olma koşullarından biri değil.

20) "?B? açıklayan-önermesi, doğru olması da yanlış olması da olanaklı olan ve bilimsel yöntemle sınanabilen bir önerme olamaz." tümdengelimsel-yasacı bilimsel açıklama modelindeki doğru olma koşullarından biri değildir.

21) Güneşin gezegenlerinin yörüngesinin yaklaşık olarak elips biçiminde olmasının açıklamasına Sınırlı düzenlilik açıklaması denir

22) Karşılığı olduğu önermeyi doğru kılan varlığa Doğru kılıcı varlık denir

23) Başarılı bir açıklamada açıklayan önermenin bileşenlerinin sayısı, açıklanan önermelerin sayısından çok küçük olmalıdır. iddiasını temel alan açıklama modeli Friedman'ın Birleştirici Açıklama Modeli

24) Nedensel-düzeneksel Açıklama Modelini ortaya atan kişi Wesley C. Salmon

25) Bir rastlantı deneyinde, içinde 999 tane beyaz ve 1 tane siyah bilye bulunan torbadan tek bir bilyenin rastgele çekilişi işlemiyle ortaya çıkan olasılık fonksiyonuna istatistiksel olasılık denir

26) Genel olarak tümdengelimsel çıkarımların sahip olduğu herhangi bir geçerli çıkarımın öncüllerine ne kadar çok sayıda yeni öncüller eklenirse eklensin çıkarımın geçersiz kılınamaması, yani çıkarımın geçerliliğini koruması özelliğine Monotonik-olma denir

27) "?B? önermesinin bir tikel-evetleme önermesi olması" ?A, çünkü B? açıklama - önermesinin, tümdengelimsel-yasacı bilimsel açıklama modelindeki doğru olma koşullarından biri değil.

28) Pragmatik Açıklama denilen bilimsel açıklama modelini ortaya koyan ve geliştiren kişi Bas van Fraassen

29) Herhangi bir açıklamada, açıklanan-önerme, açıklayan önermeden tümdengelimsel bir çıkarımla türetilebilirse bu açıklamaya Tümdengelimsel-Yasacı Açıklama denir

30) Bir elektronun elektrik yükünün negatif olması bir olgu olduğuna göre, Bir elektronun elektrik yükü pozitiftir. önermesinin ortaya koyduğu durum Salt olanaklı durum ile ifade edilir.

31) Nedensel-Düzeneksel Açıklama Modelini ortaya atan kişi VVesley C. Salmon

Kaynak: www.onlinefotokopi.com

#-

Ünite 1 : Bilim Felsefesi Nedir?

Kaynak: www.onlinefotokopi.com

Kaç Defa Soruldu?

Aşağıdakilerden hangisi yalın bir gözlem önermesidir? 4  defa soruldu

Aşağıdakilerden hangisi yalın bir durum ifade eder? 3  defa soruldu

Aşağıdakilerden hangisi yalın bir olgudur? 3  defa soruldu

Belli bazı özelliklerden soyutlanmış olup, kalan özellikleri idealleştirilmiş olan somut nesnelere ne ad verilir? 3  defa soruldu

Bilginin doğruluk koşulunu kabul eden görüşlere göre, bilimsel bir önermenin doğruluk koşulu nedir? 3  defa soruldu

Bilim felsefesinde gerçek olmayan duruma ne ad verilir? 3  defa soruldu

Gerçek olmayan duruma ne ad verilir? 3  defa soruldu

Aşağıdaki bilim dallarından hangisi bilim felsefesinin inceleme alanı kapsamında yer almaz? 2  defa soruldu

Aşağıdakilerden hangisi tümevarımın özelliklerinden biri değildir? 2  defa soruldu

Aşağıdakilerden hangisi tümevarımsal bir çıkarımdır? 2  defa soruldu

Bilim felsefesine ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? 2  defa soruldu

Bilim felsefesinin amacı aşağıdakilerden hangisidir? 2  defa soruldu

Bilim felsefesinin amacı nedir? 2  defa soruldu

Kısa Özet

Bilgi üretmeyi amaçlayan bir uğraş olan bilimin konusu evrende varolan, varolmuş ve varolacak somut nesneler ve olaylar ile bunlara ilişkin olgulardır. Bilim, tam-somut olan gerçek nesneleri doğrudan inceleyecek yerde, bu gerçek nesnelerden soyutlama ve idealleştirme yoluyla ortaya çıkan yarı-somut yarı-soyut nesne dizgelerini inceler. Her nesne dizgesi türüne özgü belirlenebilir özellikler vardır. Örneğin gaz kitlelerinin basınç, hacim ve sıcaklık gibi belirlenebilir özellikleri vardır. Her belirlenebilir özelliğin altında genellikle birden çok sayıda belirlenmiş özellikler bulunur. Bir nesne dizgesinin beli bir zaman ve yerde belli bir belirlenmiş özelliği taşımasına yalın durum denir. Gerçek olan yalın duruma olgu denir. Örneğin a gaz kitlesinin t anında ve u yerinde basıncının 1 atmosfer olması bir yalın durumdur, bu durum gerçek ise bir yalın olgu oluşturur. . Bilimin amacı, konusu olan varlıklar üzerine sağlam bilgi vermektir. Bu tür bilgiye bilimsel bilgi denir. Bilimsel bilgi özellikle tümel-koşullu önermelerle ifade edilebilen evrendeki düzenliliklerin bilgisini kapsar. Bu düzenlilikler yalın-olmayan olguların bir türüdür. Bilim insanları bir (yalın veya yalın-olmayan) olgunun bilgisine eriştiklerinde, bu olgunun karşılığı olduğu bir bilimsel önermeyi ortaya koymalıdır. Bir önermenin karşılığı olan olgu bulunursa önerme doğru, yoksa yanlış olur. Yalın olgular ifade eden ve az sayıda gözlem ve/veya deneyle doğru olup olmadığı saptanabilen önermeye gözlem önermesi denir. Bir bilimsel önermenin bir olgunun bilgisini ifade edebilmesinin şu üç epistemolojik koşulu vardır. (i) Kabul koşulu: Önerme ilgili bilim insanları topluluğunca kabul edilmelidir. (ii) Gerekçelendirme koşulu: Önerme gerekçelendirilmeli, yani kabul-edilebilir bilimsel yönteme dayanarak ortaya konulmalıdır. (iii) Doğruluk koşulu: Önerme doğru olmalıdır. Bilimsel yöntem, bilim insanlarının konusuna giren olgulara ilişkin bilimsel bilgi üretmek ve bu olguları açıklamak amacıyla yaptıkları işlemlerin tümünden oluşur. Bu işlemler fiziksel ve düşünsel olmak üzere ikiye ayrılır. Fiziksel işlemler, gözlem, deney ve ölçmedir. Düşünsel işlemler, tümdengelimsel ve tümevarımsal çıkarım işlemleri bir de hipotez kurma işlemleridir. Bilim insanlarının bilimsel yöntemin bilgisine sahip olmaları, bu yöntemin öngördüğü işlemleri yapma becerisi biçimindedir. Bu becerinin dayandığı örtük metodolojik öndayanaklann aydınlatılması bilim felsefesinin en önemli sorunudur.

Püf Noktalar

• Yukarıda verilenlerden farklı bir nesne dizgesi ve bu nesne dizgesine ilişkin bir olay örneği veriniz.
1. 0.50 m uzunluğunda a ile göstereceğimiz bir bakır teli elektromanyetik özelliklerinden soyutlayalım. Buna göre a bir nesne dizgesidir. tı anında Tı = 25 °C (yani 25 + 273 = 298 K) sıcaklığındaki a?nın ısıtıldığında t2 anındaki sıcaklığı T2 = 75 °C (yani 75 + 273 = 348 K) olsun. Dolayısıyla AT = T2 Tı = 50 K. Bakırın boyca genleşme katsayısı X = 16.5 10-6 m. m-1. K-1?dir. L0, bakır telin ilk uzunluğu, L, genleştikten sonraki uzunluğu olduğunda, bakır telin boyca uzama miktarı AL = (L LQ) = L0 X X X AT eşitliği ile hesaplanır. Buna göre AL = 0.50 m X 16.5 X 10-6 m. m-1. K-1 X 50 K = 412.5 X 10-6 m = 0. 4125 X 10-3 m. Yani bakır tel yaklaşık olarak 0.4 milimetre genleşmiştir. Dolayısıyla L = 0.50 m + 0. 4125 X 10-3 m = 500. 0000 mm + 0. 4125 = 500. 4125 mm. Yani bakır telin yeni boyu L, yaklaşık olarak 500.4 mm?dir. Bunu L ~ 500.4 mm olarak gösteriyoruz. (Aşağıdaki olay örneğinde bu yaklaşık değeri kullanacağız.) a?nın b anındaki nesne-durumunu D1 ile, a?nın t2 anındaki nesne-durumunu da D2 ile gösterelim. Burada D1 = (500.0 mm, 298 K) ve D2 = (500.4 mm, 348 K). a?nın b anındaki D1 nesne-durumundan b anındaki D2 nesne-durumuna geçişi olan olayı E olarak gösterelim. Buna göre E ?yi (a, ((500.0 mm, 298 K), (500.4 mm, 348 K)), [t1, t2]) olarak gösterebiliriz.
• Yukarıda verilenlere biçim olarak benzeyen ama içerik olarak farklı olan bir geçerli tümdengelimsel bir de geçerli tümevarımsal çıkarım örneği veriniz.
Geçerli tümdengelimsel çıkarım, örneği: Kapalı kapta bulunan bütün gaz kitlelerinin bir hacmi vardır. a, kapalı kapta bulunan bir gaz kitlesidir. a?nın bir hacmi vardır. Geçerli tümevanmsal çıkarım örneği: a^ kapalı kapta bulunan bir gaz kitlesidir ve a^in bir hacmi vardır. an kapalı kapta bulunan bir gaz kitlesidir ve an?nin bir hacmi vardır. Kapalı kapta bulunan bütün gaz kitlelerinin bir hacmi vardır.

Kısa Kısa

• GİRİŞ
Bilim felsefesi, gözlem ve/veya deneye dayalı bilimleri inceleyen felsefe dalıdır. Gözlem ve/veya deneye dayalı olmayan matematik gibi biçimsel bilimleri inceleyen felsefe dallarını, örneğin matematik felsefesini, bilim felsefesinin dışında tutuyoruz. Gözlem ve/veya deneye dayalı bilimler, bir yandan fizik, kimya, biyoloji gibi doğa bilimleri, öte yandan sosyoloji, psikoloji, tarih gibi sosyal bilimlerdir. Tüm bu bilimleri ortak yönleri açısından ele alan bilim felsefesine genel bilim felsefesi, fizik felsefesi, biyoloji felsefesi, sosyoloji felsefesi, psikoloji felsefesi gibi tek tek bilimleri konu edinen bilim felsefelerine de özel bilim felsefeleri denir. Biz bu kitapta yalnız genel bilim felsefesinin ana konularını irdeleyeceğiz. Bundan böyle "bilim" terimini gözlem ve/veya deneye dayalı tüm bilimlerin ortak yönü anlamında, "bilim felsefesi" terimini de "genel bilim felsefesi" teriminin kısaltması olarak kullanacağız. Bilim felsefesinin anlamını açıklamak için konusunu, amacını ve yöntemini incelemek gerekir. Bilim felsefesinin konusu yukarıda tanımlandığı anlamda bilimin kendisidir. Bilim felsefesinin amacı, konusu olan bilimin ne olduğunu araştırıp ortaya koymaktır. Dikkat edilirse bu işlevi bilimin kendisi yapmaz. Bu bilim felsefesinin görevidir. Gerçi bilimin ne olduğunu araştıran büyük bilim insanları olmuştur; ama bunu yaparken bilim insanı olarak değil bilim felsefecisi olarak bu işi yürütmüşlerdir. Bilim felsefesinin yöntemine gelince, bir yandan mantıksal çözümleme öbür yandan bilim tarihinin verilerinden yararlanmadır. Mantıkçı empirist denilen bilim felsefecileri tek yöntem olarak mantıksal çözümlemeyi kullanmış, bilimin tarihini göz ardı etmişlerdir. Bugünkü bilim felsefesinde yaygın olan tutuma uygun olarak, bu kitapta hem mantıksal çözümlemeyi hem de bilim tarihini göz önünde tutuyoruz.
• BİLİMİN KONUSU
Bilgi üretmeyi amaçlayan bir uğraş olan bilimin konusu, üretilmek istenen bilginin konusu olan varlıklardır. Bu varlıklar, evrende şimdiki zamanda varolan, geçmişte varolmuş ve gelecekte varolacak tüm somut nesneler ve olaylar ile bunlara ilişkin olgulardır. Somut nesneler, kitleler ile bireylere ayrılır. "Kitle? sözcüğünü "madde miktarı" veya "madde parçası" anlamında kullanıyoruz. Buna göre belli bir madde, aynı türden kitlelerin tümüdür. Bir madde türünün örnekleyenleri de bu türden kitlelerdir. Örneğin bir element olan bakır, bir bileşim olan su ve bir karışım olan hava madde türleridir. Bunların örnekleyenleri sırasıyla bir miktar bakır, bir bardaktaki su ile bir odadaki hava gibi kitlelerdir. Öte yandan atomlar ve yıldızlar gibi cisimler, bakteriler ve memeliler gibi organizmalar ile kişiler (yani düşünme yetisine sahip olan organizmalar) birer bireydir. Olaylar, belli zamanlarda somut nesnelerdeki değişimler ile aralarındaki etkileşimlerdir. Örneğin bir turnusol kâğıdının renginin maviden kırmızıya değişmesi ile iki bilardo topunun çarpışması birer olaydır. Olgular, doğru olan önermeleri doğru kılan varlıklardır. Her önermenin karşılığı olan bir durum bulunur. Olgu, gerçek olan durum demektir. Gerçek olmayan duruma salt-olanakh durum denir. Bir önermenin doğru olması, karşılığı olan olgunun gerçek olması demektir. Olgular, doğru yalın önermelerin karşılığı olan yalın olgular ile doğru yalın-olmayan önermelerin karşılığı olan yalm-olmayan olgulara ayrılabilir. Buna göre yalın olgu, bir somut nesnenin belli bir özellik taşıması veya birden çok sayıda nesne arasında belli bir bağıntının bulunması demektir. Örneğin bir elektronun elektrik yükünün negatif olması ile Dünya?nın Güneş?in etrafında dönmesi birer yalın olgudur. Öte yandan yalm-olmayan olgular, bunları dile getiren yalm-olmayan önermelerin çeşitlerine göre adlandırır. Buna göre bir elektronun elektrik yükünün pozitif olmaması bir değilleme olgusu, Güneş?in kütlesinin 1.99x1030 kg ve Güneş?in yarıçapının 7x108 m olması bir tümel-evetleme olgusu, belli bir bakır tel yeterince ısıtılır ise genleşir bir koşullu olgusu, tüm metaller yeterince ısıtıldığında genleşir bir tümel-koşullu olgudur. Ancak bilim, konusu olan varlıkları tüm somutlukları ile incelemez. Bilimin asıl konusu, bu varlıklardan soyutlama ve idealleştirme yoluyla elde edilen nesne dizgeleridir. Nesne dizgelerini aşağıda inceliyoruz.

şimdi bu konu ile ilgili çıkmış sorulara göz atalım;

Bilim insanlarının bilimin konusuna giren olgulara ilişkin bilimsel bilgi üretmek ve bu olguları açıklamak amacıyla yaptıkları işlemlerin tümüne ne ad verilir? A) Özel bilim B) Genel bilim C) Tümevarım D) Felsefe E) Bilimsel yöntem 2016 Ara Sınav Doğru Cevap: E





I. Bilimin konusuna ilişkin kavram ve sorunların ontolojik boyutunun işlevi ağır basar II. Bilimin amacına ilişkin kavram ve sorunların metodolojik boyutunun işlevi ağır basar. III: Bilim felsefesinde sadece bazı kavram ve sorunlar için epistemolojik boyuttan söz edilebilir. Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) Ive II E) I, II, III Doğru Cevap: A





• Nesne Dizgeleri
Her bilim dalı, konusu olan somut nesnelerin tüm özellikleriyle değil, yalnızca kendi ilgi alanlarına girenleri yönünden inceler. Böylece incelenen somut nesneler, bilim dalının ilgi alanı dışında kalan tüm özelliklerden soyutlanırlar. Belli bazı özelliklerden soyutlanmış olup, kalan özellikleri ise idealleştirilmiş somut nesnelere nesne dizgesi (ya da fiziksel dizge) denir. Örneğin mekanik bilim dalının konusu yalnız hız, ivme, kütle gibi mekanik özellikleri olan nesne dizgeleri, termodinamik bilim dalının konusu ise, yalnız basınç, hacim, mutlak sıcaklık derecesi gibi termodinamik özellikleri olan nesne dizgeleridir. Bu nesne dizgeleri, sözü geçen özellikler dışındaki tüm özelliklerinden soyutlanmıştır. Öte yandan geometrik anlamda küre biçimindeki bir top idealleştirilmiş bir nesne dizgesidir. Nitekim geometrik anlamda yetkin bir küre olma özelliği hiçbir gerçek somut nesnede bulunmaz. Gerçek somut nesnelerin tam-somut, soyutlanmış ve/veya idealleştirilmiş nesne dizgelerinin yan-somut yan-soyut olduklarını söyleyebiliriz. Bölünmeyen atom-altı parçacık olmayan her nesne dizgesi, birden çok sayıda nesne dizgesinin bir araya gelmesinden oluşur. Herhangi bir bilim dalındaki gözlem ve deneyler, o bilim dalına özgü nesne dizgelerinin özelliklerini saptamayı amaçlar. Bu bakımdan "gözlem" ve "deney" kavramlarını incelemek için önce "nesne dizgesi" kavramını daha ayrıntılı açıklamak gerekir. "Nesne dizgesi" kavramını açıklamak için de önce "belirlenebilir özellik" ile "belirlenmiş özellik" kavramlarını aydınlatmak gerekir. Bu amaçla, örnek olarak Renk özelliği ile tek tek renk tonlarını, yani tüm kırmızı, turuncu, sarı, yeşil, mavi ve mor tonlarını göz önüne alalım. Tüm renk tonları Renk özelliğinin örnekleyenleri, renk özelliği de renk tonlarının türüdür. Dolayısıyla Renk özelliği bir özellik türüdür. Özellik türüne belirlenebilir özellik veya kısaca belirlenebilir, özellik türünün örnekleyenlerine ise bu belirlenebilirin altında belirlenmiş özellikler denir. Örneğin renk bir belirlenebilir, tek tek renk tonları ise renk belirlenebilirinin altında belirlenmiş özelliklerdir. Dikkat edilirse kırmızı, turuncu, vb. belirlenmiş özellikler değildir. Nitekim farklı kırmızı renk tonları, farklı turuncu renk tonları, vb. vardır. Dolayısıyla kırmızı, turuncu, sarı, vb. renkler Renk türünün alt türleri sayılmalıdır. Sertlik, Sıcaklık, Uzunluk, Kütle, vb. özellikler de (Renk gibi) birer belirlenebilir, tek tek sertlik dereceleri, tek tek sıcaklık dereceleri, tek tek uzunluklar, tek tek kütleler, vb. (tek tek renk tonları gibi) belirlenmiş özelliklerdir.

şimdi bu konu ile ilgili çıkmış sorulara göz atalım;

Bilim felsefesinde gözlemlenebilir nesne dizgelerine ne ad verilir? A) Teorik-nesne dizgesi B) ideal-nesne dizgesi C) Mikro-nesne dizgesi D) Makro-nesne dizgesi E) Salt-nesne dizgesi 2016 Dönem Sonu Doğru Cevap: D





Her teorinin aksiyomlar ile onlardan türetilebilen önermelerin yanı sıra teorinin konusu olan nesne dizgeleri ile bunların özelliklerini temsil eden model denilen matematiksel yapılar içerdiğini savunan yaklaşım aşağıdakilerden hangisidir? A) Gerçekçi yaklaşım B) Anlambilimsel yaklaşım C) Deneysel yaklaşım D) Sentaktik yaklaşım E) Niceliksel yaklaşım 2016 Dönem Sonu Doğru Cevap: B





• BİLİMİN AMACI
Bilimin amacı, konusu olan varlıklar üzerine sağlam bilgi vermektir. Bu tür bilgiye bilimsel bilgi diyeceğiz. Bilimsel bilgi nesnelere ya da olaylara ilişkin olguların bilgisidir. Olguların yalın ve yalm-olmayan olgular olmak üzere ikiye ayrıldığından söz etmiştik. Bilimde bir yalm-olmayan olgu türü olan tümel-koşullu olgunun özel bir önemi varıdır. Tümel-koşullu doğru bir önermenin karşılığı olan tümelkoşullu olgu evrende bir düzenliliktir. Yukarıda sözü geçen tüm metallerin yeterince ısıtıldığında genleşiyor olması böyle bir düzenlilik olup, bilim diline ait olan "Tüm metaller yeterince ısıtıldığında genleşir" önermesi ile dile getirilir. Genel olarak bilim dilinde ilkece herhangi bir olguya karşılık bu olgunun doğru kıldığı bir önerme bulunmalıdır. Bunun için bilim dilinde bu olgunun yapıtaşları olan nesneler, özellikler ve bağıntıları gösteren terimler, yani sırasıyla nesne-adları ya da tekil-betimlemeler (tekil terimler), özellik terimleri ve bağıntı terimleri (yüklemler) bulunmalıdır. Bilim felsefesinde, gerek bilim dilinden, gerekse bilim dilindeki ifadelerin gösterdiği (dil-dışı) varlıklardan söz etmek için bir üst-dil kullanılır. Bu üst-dilde bilim dilinin tekil terimlerini, "a", "b", "c",..., "ağ, "ağ, "ağ',..., özellik terimlerini, "F1", "G1", "H1",... (bundan böyle yalnızca "F", "G", "H",...) bağıntı terimlerini de "Fn", "Gn", "FPl"... (n ı 2) simgeleriyle gösterelim. Öte yandan "a", "b", "c"ağ, "ağ, "ağ,...tekil terimlerinin, "i7", "G", "Fi",... özellik terimlerinin ve "i7"", "Gn", "FPJ"... (n ı 2) bağıntı terimlerinin gösterdikleri nesneleri, özellikleri ve bağıntıları sırasıyla a, b, c,..., ap a2, a3,..., F, G, H,..., Fn, Gn, Hn,... (n ı 2) ile gösterelim. Buna göre yalın olgunun genel biçimi (a1,..., an)?nın Fn-olması?dır. Bu yalın olgu "Fna1...ağ (n ı 1) önermesini doğru kılar. Buna göre (a1,..., an)?nın Fn-olması olgusuna, "Fna1...ağ önermesinin doğru-kılıcısı denir. Örneğin a, bir elektron, F, elektrik yükünün negatif olması ise, bir elektronun elektrik yükünün negatif olması yalın olgusu, a?nın F-olması?dır. Öte yandan a, Dünya, b, Güneş, F2, etrafında dönme olduğunda, Dünya?nm Güneş?in etrafında dönmesi yalın olgusu, (a, b)nin F2-olması olup, "F2ab" önermesinin doğru-kılıcısıdır. Yalm-olmayan olgu örneği olarak da şu tümel-koşullu olguyu ele alalım: F,metal-olma, G, yeterince ısıtıldığında genleşme olduğunda, tüm metallerin yeterince ısıtıldığında genleşiyor olması olgusu, Tüm F?lerin G-olması olur. Bu da " Vy(F\ ^ G\) " tümel-koşullu önermesinin doğru-kılıcısıdır.

Bu konuda şöyle sorular gelebilir.

Bilim felsefesine ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Bilimin konusuna ilişkin kavram ve sorunların metodolojik boyutunun işlevi ağır basar. B) Bilim felsefesinin konusu bilimin kendisidir. C) Bilim felsefesinin amacı, konusu olan bilimin ne olduğunu araştırıp ortaya koymaktır. D) Bilim felsefesinin yöntemi hem mantıksal çözümleme hem de bilim tarihinin verilerinden yararlanmadır. E) Bilimin amacına ilişkin kavram ve sorunların epistemolojik boyutunun işlevi ağır basar. Doğru Cevap: A





Bilimin amacı, hangisidir? A) Konusu insan olan temalar ile ilgili bilgi vermektir B) Konusu olan çeşitli varlıklar üzerine doğru bilgi vermektir C) Konusu insan olan olgular üzerine çeşitli bilgiler vermektir D) Konusu olan olgular üzerine birçok bilgi vermektir E) Konusu olan varlıklar üzerine sağlam bilgi vermektir Doğru Cevap: E





• Kabul Koşulu
Bilim insanlarının bir bilimsel önermeyi kabul etmeleri, bu önermeyi bilimsel çalışmalarında kullanmaya, daha açık olarak, her türlü bilimsel çıkarımların öncülleri olarak kullanmaya karar vermeleri demektir. Dikkat edilirse yeni olguların bilimsel kestirimi ile bilinen olguların bilimsel açıklaması, bilimsel çıkarımların sonucudur. Bilim insanları kullandıkları bilim diline ait her gözlem önermesini değil, yalnız bilimsel çalışmaları için yararlı olacağını düşündükleri smamaya-değer gözlem önermelerini sınamak amacıyla geçici olarak kabul ederler. Sınama sonucunda doğrulanan gözlem önermeleri kalıcı olarak kabul edilir, başka bir deyişle o zaman anında bilim insanları topluluğunca kabul edilen önermeler dağarcığına eklenirler. Gözlem önermelerinin geçici ve kalıcı kabulüne örnek: Bir bilim insanı u uzay bölgesinde (yerinde) bir sıvının asit olup olmadığını tx zamanında araştırmak istiyor. Bu amaçla bilim insanı elindeki a mavi turnusol kâğıdını t-^den sonra gelen t2 zamanında bu sıvıya batırıyor. t3, t2?den hemen sonra gelen a mavi turnusol kâğıdının sıvıya batırıldıktan sonraki zaman olsun. Bu durumda bilim insanı tanında şu iki yalın gözlem önermesinden söz edebilir: 1. t3 zamanında u uzay bölgesinde bulunan a turnusol kâğıdı mavi kalacaktır. 2. t3 zamanında u uzay bölgesinde bulunan a turnusol kâğıdı kırmızıya dönüşecektir. Buna göre bilim insanı tanında sınamak amacıyla, (1) veya (2) yalın gözlem önermelerinden birini geçici olarak kabul etmiş olur. Eğer (1) önermesi t3 zamanında doğrulanırsa, bilim insanı (1)?i kalıcı olarak kabul eder. Bilim insanının (1)?i kalıcı olarak kabul etmesinin bir belirtisi olarak (1) önermesinin öncül işlevinde olduğu bir çıkarımla 3. [t1, t3l zaman aralığında u uzay bölgesinde bulunan sıvı asit değildir sonucunu elde edebilmesini gösterebiliriz. Bu çıkarımın bir öncülü de [t1, t3İ zaman aralığında u uzay bölgesinde bulunan sıvının niteliğinin değişmemiş olmasıdır. Öte yandan eğer (2) önermesi t3 zamanında doğrulanırsa, bilim insanı (2)?yi kalıcı olarak kabul eder. Aynı biçimde, bilim insanının (2)?yi kalıcı olarak kabul etmesinin bir belirtisi olarak (2) önermesinin öncül işlevinde olduğu bir çıkarımla 4. [t1; t3l zaman aralığında u uzay bölgesinde bulunan sıvı asittir sonucunu elde edebilmesini gösterebiliriz. Gene bu çıkarımın bir öncülü de [t1; t3l zaman aralığında u uzay bölgesinde bulunan sıvının niteliğinin değişmemiş olmasıdır.

Bu konuda şöyle sorular gelebilir.

I. Kabul Koşulu II. Gözlemlenebilirlik Koşulu III. Doğruluk Koşulu Bilimsel önermenin bir olgunun bilgisini ifade edebilmesi için yukarıdaki koşullardan hangilerinin mutlaka sağlanması gerekir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) Ive II E) Ive III Doğru Cevap: E





• Gerekçelendirme Koşulu
Gerekçelendirme koşulu metodolojik ve epistemolojik olmak üzere iki ayrı açıdan ele alınabilir: Metodolojik açıdan bakıldığında, bilim felsefesinin amacı, bilim insanlarının kabul ettikleri bilimsel önermelerin bilimsel gerekçelerini araştırıp gün ışığına çıkarmaktır. Bu gerekçeler gözlem önermeleri ile öbür bilimsel önermeler için farklıdır. Nitekim kabul edilmiş bir gözlem önermesinin kabulünün bilimsel gerekçesi, o önermenin gözlem ve/veya deneyle doğrulanmış olmasıdır. Öte yandan t gibi bir zaman anında kabul edilen gözlem-önermesi-olmayan bir bilimsel önermenin kabulünün gerekçelendirilmesi ilk bakışta şöyle betimlenebilir. İlgili bilim insanları topluluğu, t zamanında belli bir bilimsel yöntemi ve bu bilimsel yöntem gereği geçerli olan çıkarım kuralarını benimser. Bu kuralların bazıları tümdengelimsel mantık kuralları olmakla birlikte, bazıları öyle değildir. Nitekim gözlem ve/veya deneye dayanan bilimlerde kabul edilen gözlem-önermesi-olmayan önermelerinin birçoğu, doğrulanmış gözlem önermelerinin tümdengelimsel değil tümevarımsal sonuçlarıdır. Tümevanmsal çıkarım, tümdengelimsel olmayan bir çıkarımdır. Örneğin bir düzenliliğin bilgisini taşıyan "Bütün metaller yeterince ısıtıldığında genleşir" tümel-koşullu önermesinin kabulünün tümevarımsal çıkarımla nasıl gerekçelendirilebildiğini görelim. Bilim insanları farklı yerlerde bulunan metal parçalarını farklı zamanlarda ısıtıp genleştiklerini gözlemliyor ve geçerli saydıkları bir tümevarımsal çıkarım biçimi gereği, şöyle bir tümevarımsal çıkarım yapıyorlar: 5. aı nesne dizgesi metaldir ve u yerinde ve tı zamanında yeterince ısıtılıyor,..., an nesne dizgesi metaldir ve un yerinde ve tn zamanında yeterince ısıtılıyor. 6. a1 nesne dizgesi u1 yerinde ve t1 zamanında, genleşiyor,..., an nesne dizgesi un yerinde ve tn zamanında, genleşiyor O halde, büyük olasılıkla, 7. Bütün metaller yeterince ısıtıldığında genleşir. (Burada n pozitif doğal sayısının tümevarımsal çıkarımı geçerli kılabilecek büyüklükte olduğunu ve a^..., an?nin gözlemlenmiş olan tüm ısıtılmış metal parçaları olduğunu varsayıyoruz.) (5) ve (6) önermeleri doğrulanmış gözlem önermeleri olup (7) önermesi, (5), ve (6) önermelerinin büyük olasılıkla tümevarımsal sonucu olduğundan, "Bütün metaller yeterince ısıtıldığında genleşir" önermesi kabul-edile- bilirdir. Bu ise önermenin kabul edilmesinin gerekçesini oluşturur. Sözü geçen av..., an metal parçaları evrendeki tüm metal parçaları değildir. Bundan dolayı yukarıdaki çıkarım tümdengelimsel bir çıkarıma dönüştürülemez.
• Doğruluk Koşulu
Daha önce belirtildiği gibi, bir önermenin doğru olması, bu önermenin karşılığı olan bir olgunun bulunması demektir. Burada "karşılık" sözcüğü ontolojik karşılık anlamındadır. Nitekim olgu, karşılığı olduğu önermeyi doğru kılan varlıktır. Bu varlığa doğru kılıcı denir. Görüldüğü gibi, yukarıdaki tanıma göre, bir önermenin doğru olması bir olgunun var olmasını gerektirir. Oysa bazı görüşlerde olguların varlığı kabul edilmekle birlikte, olguların varlığının kabul edilmediği görüşler de vardır. Her ne kadar doğruluk kavramının olgulara bağlı olmayan anlayışları varsa da, doğruluk kavramının hiçbir biçimini kabul etmeyen görüşler de vardır. Bu görüşlerde bilginin doğruluk koşulu yadsınmış olur. Üstelik doğruluk kavramını kabul etmekle birlikte bu kavramı en azından bazı türden önermeler durumunda bilginin koşulu saymayan görüşler de vardır. Özellikle yalnız gözlem önermelerinin doğruluk değeri olduğunu, öbür türlü önermelerin doğruluk değerinden yoksun olduğunu savunan bir görüş vardır. Bu görüşe göre yalnız yalın önermelerin ya da tümel-evetlemeli önermelerin karşılığı olan olguların olduğunu söyleyebiliriz. Örneğin, bu görüşe göre, tümel-koşullu bir önermenin karşılığı olan bir olgu bulunmayacaktır. Buna göre, söz gelişi, "Bütün metaller yeterince ısıtıldığında genleşir" tümel-koşullu önermesinin doğruluk değeri yoktur, ama gene de bilgi ifade eder. Nitekim sözü geçen tümel-koşullu önermenin işlevi, aşağıdaki türden çıkarımların yapılmasını sağlayan bir çıkarım kuralı işlevi olup, önermenin ifade ettiği bilgi bu türden çıkarımların kabul edilebilir olduğu bilgisidir: 1. a nesnesi [t^ t2İ zaman aralığında metaldir ve yeterince ısıtılır. O halde, "Bütün metaller yeterince ısıtıldığında genleşir" çıkarım kuralı gereği, 2. a nesnesi [t^ t2İ zaman aralığında genleşir. Buraya kadar bilimin amacını, olguların bilgisini edinme olarak ele aldık. (Olguların gerek yalın olguları gerekse tümel koşullu olgular olan düzenlilikleri kapsadığını anımsayalım.) Ancak bilimsel bilgi olgu bilgisi ile sınırlı değildir. Özellikle gelişmiş bilimler, bilgisine erişilen olguları açıklamayı, yani bu olguların nedenlerini araştırıp ortaya koymayı da amaçlar. Bilim felsefesi tarihine bakarsak XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyılın ilk yarısındaki pozitivist filozoflar, bilimsel bilgiyi olguların betimlemesine sınırlandırmışlardı. Aristoteles ise tam tersine, bilimsel bilgi anlamına gelen epistem&nin nedenlerin bilgisi olduğunu, yani bilimsel bilgi olabilmesi için bilimsel açıklamaya gereksinim olduğunu ileri sürmüştü. Ancak günümüz bilim felsefesinin (mantıkçı pozitivizminden bu yana), (klasik) pozitivizmin aksine, Arsitoteles?in öngördüğü biçimde geliştiğini görüyoruz.

şimdi bu konu ile ilgili çıkmış sorulara göz atalım;

Bilginin doğruluk koşulunu kabul eden görüşlere göre, bilimsel bir önermenin doğruluk koşulu nedir? A) Önermenin karşılığı olan bir olgunun bulunması B) Önermenin tümel olması C) Önermenin güvenilir olması D) Önermenin akla uygun olması E) Önermenin ispatlanabilir olması 2015 Ara Sınav Doğru Cevap: A





• TÜMEVARIM
1. Geçerli bir tümevarımsal çıkarım bilgi-arttıran bir çıkarımdır. Başka bir deyişle, sonucunun ifade ettiği bilgi öncüllerinde bulunan bilginin daha fazlasını içerir. 2. Geçerli bir tümevarımsal çıkarımın öncülleri doğru olup sonucu yanlış olabilir. Başka bir deyişle, sonucunun doğruluğu öncüllerinin doğruluğundan zorunlu olarak türetilemez. 3. Yeni öncüllerin eklenmesi tümevarımsal çıkarımın geçerliliğini tamamen değiştirebilir. (Monotonik-olmama özelliği) 4. Tümevarımsal çıkarım derecelidir. Başka bir deyişle öncülleri, sonucunu değişik derecelerde destekler. Bazı tümevarımsal çıkarımların öncülleri sonucunu daha fazla desteklerken, diğer bazılarının öncülleri sonucunu daha az destekler. (9) çıkarımının, geçerli bir tümdengelimsel çıkarımın dört özelliğini de yerine getirdiğini görebiliriz. Birinci özelliği yerine getirir, çünkü ö?nın genleşiyor olduğu bilgisi, bütün metaller yeterince ısıtıldığında genleşiyor olması ile a?nm yeterince ısıtılan bir metal olduğu bilgilerinde zaten bulunur. İkinci özelliği yerine getirir, çünkü öncülleri doğru ise sonucu zorunlu olarak doğrudur, başka bir deyişle öncülleri doğru olduğunda sonucunun yanlış olması olanaksızdır. (Dikkat edilirse bu zaten yukarıda verdiğimiz "tümdengelimsel geçerlilik" tanımıdır.) Üçüncü koşulu yerine getirdiğini şöyle görebiliriz. (9) çıkarımının öncüllerine diyelim "a yeterince ısıtılmayan bir metaldir" öncülünü ekleyelim.

Doğru - Yanlış Testleri

Aşağıdaki ifadeleri doğru-yanlış şeklinde doldurun. Hatalı bildiğiniz konu başlıklarını tekrar gözden geçirin.

(   ) Tümevarımsal bir çıkarım ya tamamen geçerlidir ya da tamamen geçersizdir.

(   ) "Tümevarımsal çıkarım dereceli değildir." tümevarımın özelliklerinden biridir.

(   ) "Yeni öncüllerin eklenmesi tümevarımsal çıkarımın geçerliliğini tamamen değiştirebilir." tümevarımın özelliklerinden biridir.

(   ) Tümevarımsal çıkarım dereceli olup, öncülleri, sonucunu değişik derecelerde destekler.

Y Y D D

Boşluk Doldurma Aşağıdaki ifadelerdeki boşlukları doldurun. Hatalı olduğunuz konu başlıklarını tekrar gözden geçirin.

1) Karşılığı olduğu önermeyi doğru kılan varlığa ...........denir

2) Gerçek olmayan duruma ...........denir

3) Belli bazı özelliklerden soyutlanmış olup, kalan özellikleri idealleştirilmiş olan somut nesnelere ...........denir

4) Bilim felsefesinin amacı ...........dır

1) Doğru kılıcı varlık  2) Salt-olanaklı durum  3) Nesne dizgesi  4) Bilimin ne olduğunu araştırıp ortaya koymak  Kaynak: www.onlinefotokopi.com

#-

Ünite İle İlgili Çıkmış Sorular

1. Bilginin doğruluk koşulunu kabul eden görüşlere göre, bilimsel bir önermenin doğruluk koşulu nedir?   A) Önermenin karşılığı olan bir olgunun bulunması   B) Önermenin tümel olması   C) Önermenin güvenilir olması   D) Önermenin akla uygun olması   E) Önermenin ispatlanabilir olması 2015 Ara Sınav Doğru Cevap: A

2. Aşağıdakilerden hangisi tümevarımın özelliklerinden biri değildir?   A) Tümevarımsal çıkarım dereceli değildir.   B) Geçerli bir tümevarımsal çıkarım bilgi-artıran bir çıkarımdır.   C) Geçerli bir tümevarımsal çıkarımın öncülleri doğru olup sonucu yanlış olabilir.   D) Yeni öncüllerin eklenmesi tümevarımsal çıkarımın geçerliliğini tamamen değiştirebilir.   E) Bazı tümevarımsal çıkarımın öncülleri sonucunu daha fazla desteklerken, diğer bazılarının öncülleri sonucunu daha az destekler. 2015 Ara Sınav Doğru Cevap: A

3. Aşağıdaki bilim dallarından hangisi bilim felsefesinin inceleme alanı kapsamında yer almaz?   A) Biyoloji   B) Psikoloji   C) Matematik   D) Sosyoloji   E) Tarih 2015 Ara Sınav Doğru Cevap: C

4. Aşağıdaki bilim dallarından hangisi bilim Felsefesinin inceleme alanının kapsamında yer almaz?   A) Biyoloji   B) Antropoloji   C) Matematik   D) Sosyoloji   E) Fizik 2013 Ara Sınav Doğru Cevap: C

5. Karşılığı olduğu önermeyi doğru kılan varlığa ne ad verilir?   A) Somut varlık   B) idealleştirilmiş varlık   C) Yarı somut-yarı soyut varlık   D) Doğru kılıcı varlık   E) Soyut varlık 2013 Ara Sınav Doğru Cevap: D

6. Bilginin doğruluk koşulunu kabul eden görüşlere göre, bilimsel bir önermenin doğruluk koşulu nedir?   A) Önermenin tümel olması   B) Önermenin güvenilir olması   C) Önermenin akla uygun olması   D) Önermenin karşılığı olan bir olgunun bulunması   E) Önermenin ispatlanabilir olması 2013 Ara Sınav Doğru Cevap: D

7. Aşağıdakilerden hangisi bilim adamlarının doğadaki düzenlilikleri ifade etmek için kullandıkları önermelerdir?   A) Tümel-evetleme önermeleri   B) Tümel-koşullu önermeler   C) Tikel-evetleme önermeleri   D) Tikel-koşullu önermeler   E) Gözlem önermeleri 2013 Ara Sınav Doğru Cevap: B

8. Gerçek olmayan duruma ne ad verilir?   A) Yalın olgu   B) Salt-olanaklı durum   C) Yalın olmayan olgu   D) Olanaksız durum   E) Tümel-koşullu olgu 2014 Ara Sınav Doğru Cevap: B

9. Bilim felsefesinin amacı nedir?   A) Bilimsel çalışmaların verimlilik derecesini belirlemek   B) Bilimsel çalışmalara yeni boyutlar kazandırmak   C) Bilimin ne olduğunu araştırmak ve ortaya koymak   D) Bilim adamlarının uyması gereken ilkeleri ortaya koymak   E) Bilimin tarihsel gelişimini irdelemek 2014 Ara Sınav Doğru Cevap: C

10. Aşağıdakilerden hangisi yalın bir olgudur?   A) Sıcaklığı sabit tutulduğunda, belirli bir ölçüdeki herhangi bir gazın hacim-basınç ilişkisinin P1V1 = P2V2 olması   B) Bir elektronun elektrik yükünün pozitif olmaması   C) Ayın dünyanın etrafında dönmesi   D) Güneşin dünya etrafında dönmemesi   E) Bütün metallerin yeterince ısıtıldığında genleşmesi 2014 Ara Sınav Doğru Cevap: C

11. Belli bazı özelliklerden soyutlanmış olup, kalan özellikleri idealleştirilmiş olan somut nesnelere ne ad verilir?   A) Nesne   B) Kitle   C) Nesne dizgesi   D) Birey   E) Yalın olgu 2014 Ara Sınav Doğru Cevap: C

12. Aşağıdakilerden hangisi bilimsel yöntemin düşünsel boyutuyla ilgili bir işlemdir?   A) Tümevarımsal çıkarım yapmak   B) Hız ölçmek   C) Deney yapmak   D) Düşünen bir insanın beynini görüntülemek   E) Güneş?in Dünya?ya göre konumunu gözlemlemek 2014 Ara Sınav Doğru Cevap: A

13. Bilginin doğruluk koşulunu kabul eden görüşlere göre, bilimsel bir önermenin doğruluk koşulu nedir?   A) Önermenin karşılığı olan bir olgunun bulunması   B) Önermenin tümel olması   C) Önermenin güvenilir olması   D) Önermenin akla uygun olması   E) Önermenin ispatlanabilir olması 2015 Ara Sınav Doğru Cevap: A

14. Aşağıdakilerden hangisi tümevarımın özelliklerinden biri değildir?   A) Tümevarımsal çıkarım dereceli değildir.   B) Geçerli bir tümevarımsal çıkarım bilgi-artıran bir çıkarımdır.   C) Geçerli bir tümevarımsal çıkarımın öncülleri doğru olup sonucu yanlış olabilir.   D) Yeni öncüllerin eklenmesi tümevarımsal çıkarımın geçerliliğini tamamen değiştirebilir.   E) Bazı tümevarımsal çıkarımın öncülleri sonucunu daha fazla desteklerken, diğer bazılarının öncülleri sonucunu daha az destekler. 2015 Ara Sınav Doğru Cevap: A

15. Aşağıdaki bilim dallarından hangisi bilim felsefesinin inceleme alanı kapsamında yer almaz?   A) Biyoloji   B) Psikoloji   C) Matematik   D) Sosyoloji   E) Tarih 2015 Ara Sınav Doğru Cevap: C

Ders Analizi

Son 5 yılda çıkmış soruların ünitelere göre analizi

Ara Sınav Üniteleri

1.Ünite Bilim Felsefesi Nedir? 33 soru

2.Ünite Gözlem, Deney ve Ölçme 77 soru

3.Ünite Bilimsel Açıklama 62 soru

Dönem Sonu Sınavı Üniteleri

4.Ünite Bilimsel Teorilerin Yapısı 38 soru

5.Ünite Bilimsel Hipotezlerin Pekiştirilmesi 62 soru

6.Ünite Bilimsel Teorilerin Gelişimi 60 soru

Tebrikler. 1. Üniteyi tamamladınız..

Buradaki bilgilerin tümü onlinefotokopi.com TEKKAYNAK ders çalışma kitapçıklarından alıntıdır.

Bu üniteye ait diğer çıkmış sorular ile diğer ünitelerine ait kaynakları ve deneme sınavlarını, Sınav öncesi pratik bilgileri , Doğru Yanlış ve Boşluk Doldurma Testlerini, Çözümlü Sorularıwww.onlinefotokopi.com sitesinden temin edebilirsiniz. onlinefotokopi olarak tüm sınavlarınızda başarılar dileriz.