aöf ders kitapları - tek kaynak çıkmış sorular, özetler, deneme sınavları

ANAYASA II ÇALIŞMA KİTAPÇIĞI (HUK116U)

www.onlinefotokopi.com

#-

Ara (Vize) Sınav Öncesi Son Hazırlık - Pratik Bilgiler

Aşağıdaki ifadelerdeki sınava girmeden birkaç saat önce mutlaka ezberleyin. Tamamı çıkmış sorulardan derlenmiştir. Sınav esnasında çok faydasını göreceksiniz.(Altı çizili kelimeler olumsuzdur!! Çok dikkat ediniz.)

1) Milletvekillerinin parlamentoda görüşülen konular üzerinde bir kez daha düşünmelerini teşvik etmek amacıyla kabul edilen süreye Serinleme süresi denir
2) "En az lise mezunu olmak" milletvekili seçilme yeterliliğine ilişkin koşullardan değildir.
3) "Yurt içi ziyaret" Cumhurbaşkanı?na vekâleti gerektiren hâllerden değildir.
4) "Olağanüstü hâl ilânı" asli kurucu iktidarın ortaya çıktığı hukuk boşluğunu doğuran hallerden değildir.
5) Kural işlemleri bireysel durumlara uygulayan işlemler Sübjektif işlemler
6) Anayasa literatüründe milletvekilliği ile bağdaşmayan işlere Yasama uyumsuzluğu denir
7) Parlamentonun iki meclisten oluşmasının doğal sonucu Yasama sürecinin yavaşlaması
8) TBMM?nin savaş sebebiyle yeni seçimlerin yapılmasını bir kerede erteleyebileceği en fazla süre 1 yıl
9) "Kanun tasarısı sunması" 1982 Anayasası?nın Cumhurbaşkanına tanıdığı yetkilerden değildir.
10) Devlet şeklinin federalizm olduğunu düzenleyen anayasa hükmünün değiştirilmesini yasaklayan ülke Almanya
11) Tali kurucu iktidarın sınırı Asli kurucu iktidarın iradesi
12) Devlet fonksiyonlarına ilişkin olarak 1924 Anayasası?nın öngördüğü sistem Kuvvetler birliği ve görevler ayrılığı
13) 1982 Anayasası?nın doğrudan anayasadan kaynaklanan bazı asli yetkileri yürütmeye tanımasının siyasi sonucu Yürütmenin geçmişe kıyasla güçlendirilmesi
14) Klasik parlâmenter sistemde yürütme alanındaki yetkilerin asıl sahibi Bakanlar Kurulu
15) "1848 İtalyan Anayasası" misak yöntemi ile hazırlanmış belgelerden biri değildir.
16) Milletvekillerinin meclis çalışmaları sırasındaki oy, söz ve düşünce hürriyetlerinin korunması anlamına gelen ve kısaca söz hürriyeti olarak adlandırılan yasama bağışıklığı Yasama sorumsuzluğu
17) 1982 Anayasası?na göre sıkıyönetimin gerekli kıldığı konularda çıkarılacak kanun hükmünde kararnamelerin TBMM tarafından onaylanmasına ilişkin süre ve usul aşağıdakilerden hangisiylebelirlenir İçtüzük
18) 1961 Anayasası ile oluşturulan ikinci meclis Cumhuriyet Senatosu
19) Tali kurucu iktidar için öngörülen biçimsel sınırların konuluş amacı Anayasa hükümlerinin yasama organındaki 1adi çoğunluklar tarafından değiştirilmesini önlemek
20) "1787 ABD Anayasası" monarşik yöntemle hazırlanmış anayasalardan biri değil.
21) "Amerika Birleşik Devletleri" I. Dünya Savaşı sonrasında asli kurucu iktidar tarafından kurulan devletlerden sayılmaz.
22) Halk egemenliğinden kaynaklanan anayasa yapma modeline Kurucu referandum denir
23) Doğrudan 1982 Anayasası'ndan kaynaklanan ve yapılması yürütme organının yetkisine bırakılmış işlem türü Cumhurbaşkanlığı kararnamesi
24) 1961 Anayasal düzeninde yürütme organının türevsel fonksiyon olduğunu gösteren işlem türü Yönetmelik
25) 1982 Anayasası?nda geniş kapsamlı bir yasama uyumsuzluğu kurumunun öngörülmesinin nedeni Siyasi aktörlerle sivil toplum aktörleri arasındaki etkileşimi sonlandırmak
26) Fransız 1814 Charte?ı ve 1931 Etiyopya Anayasası, 1848 İtalyan Anayasası, 1889 Japon Anayasası, 1911 Monako Anayasası, 1876 Kanun-u Esasisi, bu yöntem izlenerek hazırlanan anayasaların örnekleridir. Yukarıda bahsi geçen yöntem Ferman Yöntemi
27) Anayasacılığın temel amacı Devlet otoritesini sınırlandırmak
28) "Sahtecilik" milletvekili seçilme yeterliliğini engelleyen suçlardan biri değildir.
29) Meclis hükümeti sisteminde yürütme erkinin monist olmasının nedeni Bu sistemde bir devlet başkanlığı makamının olmaması
30) 1982 Anayasası'na göre Bakanlar Kurulu göreve başlarken yapılan güven oylamasında geçerli olan çoğunluk Toplantıya katılanların salt çoğunluğu
Kaynak: www.onlinefotokopi.com
#-

Ünite 1 : Anayasayı Değiştirme Sorunu

Kaynak: www.onlinefotokopi.com

Kaç Defa Soruldu?

1876 Kanun-i Esasi?ye göre kabul edilen bir anayasa değişikliğinin yürürlüğe girmesi için aşağıdakilerden hangisinin onayı gerekir? 2 defa soruldu

Aşağıdakilerden hangisi anayasa yapma modellerinden biri olan monarşik yöntemin türlerinden biridir? 2 defa soruldu

Milletvekillerinin parlamentoda görüşülen konular üzerinde bir kez daha düşünmelerini teşvik etmek amacıyla kabul edilen süreye ne ad verilir? 2 defa soruldu

Sık sorulan soruların hangi yıllara ait olduğunu görmek için özetin sonundaki çıkmış soruları inceleyiniz.

Kısa Özet

Bir devletin anayasasını yapma iktidarına, kurucu iktidar veya kuruculuk fonksiyonu denmektedir. Buna karşılık, kurulmuş iktidar, anayasasının öngördüğü kurallar çerçevesinde yasama yürütme ve yargı fonksiyonlarının yerine getirilmesini ifade etmektedir. Fransız kamu hukukundan esinlenen yazarlar, aslî kurucu iktidarın veya aslî kuruculuk fonksiyonunun, ancak bir hukuk boşluğunda ortaya çıkabileceğini, bu hukuk boşluğunun ise bağımsızlığın kazanılması, devrim, ihtilal gibi köklü siyasal değişimlerin yaşandığı olağanüstü şartlarda mümkün olabileceğini öne sürmektedir. Talî kuruculuk fonksiyonu, bir ülkenin yürürlükte bulunan anayasasını o anayasada öngörülen kurallara uygun olarak değiştirmek anlamına gelmektedir. Bu nedenle, talî kurucu iktidar, yürürlükteki anayasayı ancak aslî kurucu iktidarın öngördüğü kurallar çerçevesinde değiştirebilmektedir. Bu ise talî kurucu iktidarın, hukuken sınırlanmış bir iktidar olduğunu göstermektedir. Osmanlı-Türk anayasaları incelendiğinde, biri hariç olmak üzere -1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunubunların hepsinin katı anayasa modelini benimsedikleri görülmektedir. 1982 Anayasası, "teklif?, "görüşme", "kabul" ve "onay" olmak üzere dört aşamalı bir anayasa değişiklik süreci öngörmüştür. Anayasa değişikliklerinin anayasaya uygunluk yönünden yargı denetimine tâbi olup olamayacağı, iki açıdan değerlendirilmesi gereken bir konudur. Bunlardan biri, anayasa değişikliklerinin, şekil kurallarına uygunluğunun denetlenmesidir; diğeri ise anayasa değişikliklerinin içerik, yani esas yönünden anayasaya uygunluğunun denetlenmesidir.

Kısa Kısa

GİRİŞ

ANAYASA I başlıklı kitapta anayasa kavramının tanımına, anayasa türlerine, devlet otoritesinin temel norm niteliği taşıyan anayasalarla sınırlanmasının siyasi ve hukuki sonuçlarına, anayasa metninin temel norm olmasını sağlayan anayasa yargısının önemine ve çeşitlerine yer vermiştik. ANAYASA II başlıklı kitabın ilk ünitesinde ise kurucu iktidar ve kurulmuş iktidar kavramlarının tanımlarına, kurucu iktidarın iki farklı türü olan asli kurucu iktidar ve tali kurucu iktidar ayrımının ne olduğu meselesine yer verilecektir. Ayrıca bir anayasa metninin, o anayasada gösterilen usuller çerçevesinde değiştirilmesi anlamına gelen tali kurucu iktidarın Osmanlı ve Türk Anayasalarında yetki sınırlarının ne olduğu konusu ele alınacaktır. Nihayet halen yürürlükte olan 1982 Anayasasının tali kurucu iktidar yetkilerini sınırlayan hükümleri incelenerek bu hükümler çerçevesinde ortaya çıkan sorunlara değinilecektir. Bu üniteyi tamamlayan öğrenciler, anayasayı yapma ve değiştirme iktidarının ne anlama geldiğini; asli ve tali kuruculuk fonksiyonlarının tâbi olduğu hukuki ve sosyolojik sınırların neler olduğunu öğreneceklerdir.

ANAYASAYI DEĞİŞTİRME SORUNU

Bir devletin anayasasını yapma iktidarına, kurucu iktidar veya kuruculuk fonksiyonu denmektedir. Buna karşılık, kurulmuş iktidar, anayasanın öngördüğü kurallar çerçevesinde yasama, yürütme ve yargı fonksiyonlarının yerine getirilmesini ifade etmektedir. Şu halde, yasama, yürütme ve yargı organları, kurulmuş iktidarın parçalarını oluşturmaktadır. Bu nedenle kurucu iktidar ile kurulmuş iktidar arasında, bu iki iktidarın kullandıkları yetkilerin hukuki sınırları bakımından önemli farklar vardır. Kurucu iktidarın yetkilerini sınırlayan herhangi bir hukuk kuralı olmadığı halde, kurulmuş iktidar, ancak kurucu iktidarın çizdiği sınırlar çerçevesinde hareket edebilmektedir. Kurucu iktidarın asli kurucu iktidar ve tali kurucu iktidar olmak üzere iki türü bulunmaktadır. Asli kurucu iktidar, herhangi bir hukuk kuralı ile sınırlı olmaksızın tümüyle yeni bir anayasa yapma iktidarı olarak tanımlanabilir. Buna karşılık tali kurucu iktidar, aşağıda görüleceği gibi, bir ülkenin yürürlükteki anayasasını, o anayasada öngörülen kurallara uygun olarak değiştirmeyi ifade eder. Bu nedenle, asli kurucu iktidarın hukuken sınırsız olmasına karşılık, tali kurucu iktidar, yürürlükteki anayasayla sınırlanmıştır.

ASLİ KURUCU İKTİDAR

Fransız kamu hukukundan esinlenen yazarlar, asli kurucu iktidarın veya asli kuruculuk fonksiyonunun, ancak bir hukuk boşluğunda ortaya çıkabileceğini, bu hukuk boşluğunun ise bağımsızlığın kazanılması, devrim, ihtilal gibi köklü siyasal değişimlerin yaşandığı olağanüstü şartlarda mümkün olabileceğini öne sürmektedir. Örneğin Kemal Gözler?e göre: "Asli kurucu iktidar, hukuk-dışı bir iktidardır. Diğer bir ifadeyle, bu iktidar, hukuk boşluğu (vide juridique, legal vacuum)? ortamında belirir. Asli kurucu iktidarın ortamı hukuk boşluğu olduğuna göre, bu iktidarın ortaya çıkış hallerinin de mantık gereği hukuk boşluğunda olması gerekir." Yazar, kurucu iktidarı yaratan hukuk boşluğunun en sık olarak devrimler veya hükümet darbeleri sonrasında ortaya çıktığını belirterek 1789 Fransız Devrimi ile 1917 Sovyet Devrimini buna örnek göstermektedir. Şüphesiz hukuk boşluğu, sadece devrim ve hükümet darbeleri neticesinde ortaya çıkmamaktadır. Bir savaşın ardından kurulan yeni devletlerin anayasaları da aslında hukuk boşluğu ortamında hazırlanmaktadır. Birinci Dünya Savaşının ardından kurulan Yugoslavya, Lehistan, Çekoslovakya, Litvanya buna örnek gösterilebilir. İkinci Dünya Savaşından sonra Fransa, Japonya, İtalya ve Almanya?da yeni devletler kurulmamış olmakla birlikte, bu savaşın yol açtığı tecrübelerden hareketle yeni anayasalar hazırlanmıştır. Bundan başka, sömürge olan bir devletin bağımsızlığına kavuşması, bağımsız birden fazla devletin bir araya gelerek federasyon oluşturması veya tek bir devletin ayrılma sonucunda birden fazla devlete bölünmesi gibi olağanüstü koşullarda da önce bir hukuk boşluğunun ortaya çıktığı ve ardından kurucu iktidarın yeni bir anayasa yaptığı görülmektedir. Asli kurucu iktidarın ancak hukuk boşluğu yaratan köklü siyasal dönüşümlerin yaşandığı bir ortamda ortaya çıkabileceği görüşü, yukarıda da değindiğimiz gibi, büyük ölçüde Fransız kamu hukuku literatüründen kaynaklanmaktadır. Özellikle 18. ve 19. yüzyılın anayasal gelişmelerini esas alan bu bakış açısı, hiçbir hukuk boşluğunun yaşanmadığı, siyasal süreçte devrim ve ihtilal gibi köklü değişimlerin ortaya çıkmadığı ortamlarda yeni bir anayasanın yapıldığı örnekleri kapsamamaktadır. Oysa İspanya?nın 1978, İsveç?in 1975, Finlandiya?nın 2000 ve Macaristan?ın 2011 Anayasaları, siyasal hayatı kesintiye uğratan olağanüstü şartlar mevcut olmaksızın, genel seçimlerle belirlenen parlamentolar tarafından hazırlanmıştır. Bu nedenle asli kurucu iktidarın ancak bir hukuk boşluğu ortamında ortaya çıkabileceği iddiası, ampirik örneklerin bir kısmıyla çelişmektedir. Öte yandan, bu bakış açısı, yeni bir anayasanın yapımını, olağanüstü şartların ortaya çıkmasına bağlaması nedeniyle demokrasi düşüncesiyle de bağdaşmamaktadır. Bir ülkenin anayasası, değişen ihtiyaçlara cevap veremediği, bu anayasa üzerinde yapılan kısmi değişiklikler de ihtiyaçları karşılamadığı takdirde, toplumun önemli bir kesiminde yeni bir anayasa yapma iradesinin mevcut olması koşuluyla, herhangi bir hukuk boşluğu olmaksızın yeni bir anayasa yapmak mümkün olmalıdır. Aksi görüşü savunmak, daha özgürlükçü ve daha demokratik bir anayasa yapabilmek için mutlaka olağanüstü şartların ortaya çıkmasını beklemeyi gerektirecektir ki bunu kabule imkân yoktur.

şimdi bu konu ile ilgili çıkmış sorulara göz atalım;

Aşağıdakilerden hangisi asli kurucu iktidarın özelliklerinden biridir?
A) Sosyolojik olarak sınırsız olması
B) Hukuk içi olması
C) Hukuk boşluğunda ortaya çıkmaması
D) Hukuken sınırsız olması
E) Anayasayı değiştirmesi

2018 Ara Sınav Doğru Cevap: D

Tali kurucu iktidarın sınırı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Anayasa metninin uzunluğu
B) Tek partili yönetim
C) Sivil toplum kuruluşlarının talepleri
D) Devlet başkanının itibarı
E) Asli kurucu iktidarın iradesi

2015 Ara Sınav Doğru Cevap: E

Aşağıdakilerden hangisi yürürlükte bulunan anayasayı, o anayasada öngörülen kurallara uygun olarak değiştiren iktidarı ifade etmektedir?
A) Aslî kurucu iktidar
B) Kurgusal iktidar
C) Kurulu iktidar
D) Talî kurucu iktidar
E) Mutlak iktidar

Doğru Cevap: D

Anayasa Yapma Modelleri

Anayasa yapımında uygulanan farklı modelleri, Kemal Gözler?i izleyerek, monarşik ve demokratik yöntemler olarak ikiye ayırmak mümkündür. Monarşik yöntemin, ferman ve misak olmak üzere iki türü mevcuttur. Demokratik yöntemin ise kurucu iktidar ve kurucu referandum olmak üzere iki alt tipi bulunmaktadır. Monarşik Yöntemler Monarşik yöntem, devlet hayatında en üstün gücün hükümdar olduğu dönemlerde uygulanmıştır. Hükümdarlar, anayasayı ya tek taraflı iradeleriyle tebaalarına bir lütuf olarak sunmuşlar veya anayasanın yapımını bir meclisle birlikte gerçekleştirmişlerdir. Bunlardan ilki, ferman yöntemi; ikincisi ise misak yöntemi olarak adlandırılmaktadır. Ferman Yöntemi: Ferman yöntemi, sınırsız yetkilere sahip olan bir monarkın bu yetkileri sınırlamak amacıyla tebaasına bir anayasa sunması anlamına gelmektedir. Böylece yeni anayasanın yapımı, mutlak monarşiden meşruti monarşiye geçişi sağlamaktadır. Ferman usulüyle hazırlanan anayasaların monarkın tebaasına bir lütfu olduğunu belirtmek gerekir. Bu nedenle monark, tek taraflı iradesinin ürünü olan anayasayı geri alma, bu lütfundan vazgeçme yetkisine de sahiptir. Fransız 1814 Charte?ı ve 1931 Etiyopya Anayasası, 1848 İtalyan Anayasası, 1889 Japon Anayasası, 1911 Monako Anayasası, 1876 Kanun-u Esasisi, bu yöntem izlenerek hazırlanan anayasaların örnekleridir. Misak Yöntemi: Monarkın yeni anayasayı feodal beyler veya halkın temsilcisi olan bir parlamentoyla hazırlaması misak yöntemi anlamına gelmektedir. Bu yöntemde monark, anayasanın içeriğini tek başına değil; feodal beylerle veya parlamentolarla birlikte belirlemektedir. Bu nedenle misak yöntemi, iki taraflı bir işlem anlamına gelmektedir. İşlemin taraflarından biri monark, diğeri ise feodal beyler veya parlamentodur. Bunun doğal sonucu olarak monark, ferman yönteminde olduğu gibi anayasayı tek başına geri alma veya ortadan kaldırma yetkisine sahip değildir. Anayasa, bir tür sözleşme ile hazırlandığı için ancak sözleşmenin her iki tarafının karşılıklı iradesiyle ortadan kaldırılabilecektir. Misak yönteminin izlendiği örneklerde anayasanın yapımı sürecinde tahtın boş olması ihtimali de mevcuttur. Bu durumda anayasanın yapımını gerçekleştiren feodal beyler veya parlamento, tahta kimin çıkacağını da belirlemekte, onun yetkilerinin sınırlarını serbestçe tayin etmekte ve bu koşullara uyacağına güvendikleri bir kişiyi tahta çıkarmaktadır. 1850 Prusya Anayasası, İngiltere?de 1215 tarihli Magna Carta Libertatum ve 1689 tarihli Bill of Rigths; Fransa?da 1830 Charte?ı ve Osmanlı?da 1808 tarihli Sened-i İttifak, misak yönteminin örnekleridir.

şimdi bu konu ile ilgili çıkmış sorulara göz atalım;

Aşağıdakilerden hangisi anayasa yapma modellerinden biri olan monarşik yöntemin türlerinden biridir?
A) Seçim
B) Eğilim yoklaması
C) Misak
D) Kurucu iktidar
E) Kurucu referandum

2015 Tek Ders Doğru Cevap: C

Demokratik Yöntemler

Anayasa yapmanın demokratik yöntemleri, asli kurucu iktidar yetkisinin asıl sahibinin milletin veya halkın kendisi olduğu inancına dayanır. Millet veya halk, bu yetkiyi doğrudan doğruya kullanamayacağı için onun adına hareket edecek bir organa ihtiyaç vardır. Kemal Gözler?in işaret ettiği gibi, kurucu iktidar yetkisinin millete ait olduğu görüşü, milli egemenlik teorisi; halka ait olduğu görüşü ise halk egemenliği teorisine dayanmaktadır. Milli egemenlik anlayışından kaynaklanan anayasa yapma modeli, kurucu iktidar; halk egemenliğinden kaynaklanan anayasa yapma modeli ise kurucu referandum olarak adlandırılmaktadır. Kurucu iktidar: Milli egemenlik teorisinden kaynaklanan asli kurucu iktidar yetkisinin millete ait olduğu düşüncesi, ilk bakışta anayasa yapma iktidarının millet tarafından doğrudan doğruya kullanıldığı izlenimini verebilir. Elbette buna olanak yoktur. Millet adına bu yetki, milletin temsilcilerinden oluşan bir organ tarafından kullanılacaktır. Bu organ ise kurucu meclis veya konvansiyon olarak adlandırılmaktadır. Bu yüzden bu modele kurucu meclis veya konvansiyon modeli denmektedir. Konvansiyon modeli ilk kez 1787 ABD Anayasasının yapımı sürecinde uygulanmıştır. Daha sonra bu model, 1791 tarihli Fransız Anayasasının yapımında da tercih edilmiştir. Böyle olmakla birlikte, ABD ve Fransız konvansiyonlarının birbirinden farklı oldukları görülmektedir. ABD konvansiyonu, sadece anayasanın yapımını gerçekleştirmekle yetinmektedir. Fransız konvansiyonu ise aynı zamanda olağan yasama yetkisine de sahip olduğundan anayasa yanında kanun yapma yetkisini de kullanmıştır. Konvansiyon modelinde konvansiyonun, yani kurucu meclisin milletin temsilcilerinden oluşması nedeniyle, bu meclisin hazırladığı anayasa metninin ayrıca halkın oyuna sunulması gerekmemektedir. Kısacası konvansiyon, hem anayasayı hazırlamakta hem de bu metnin kabulünü gerçekleştirmektedir. Kurucu Referandum: Kurucu referandum modeli, yeni bir anayasa yapma iktidarının tek başına halkın temsilcileri vasıtasıyla kullanılmasının sakıncalı olabileceği görüşüne dayanmaktadır. Bu nedenle kurucu referandum modelinde halkın temsilcilerinden oluşan organ, sadece anayasayı hazırlama yetkisine sahiptir; hazırladığı metni aynı zamanda kabul etme yetkisi mevcut değildir. Halkın temsilcilerinden oluşan organın hazırladığı metin, ancak halkoyuna sunularak kabul edilebilir. Bu nedenle kurucu referandum modelinde halk, anayasanın yapımı sürecinin iki aşamasında rol oynamaktadır. Bunlardan ilki, anayasayı hazırlayacak olan organın üyelerini belirlemek; ikincisi ise bu organın hazırladığı metni kabul veya reddetmektir. Bu ise kurucu referandum modelini kurucu meclis modelinden ayıran en önemli unsurdur.

TALİ KURUCU İKTİDAR

Kurucu iktidarın diğer türü ise tali kurucu iktidardır. Tali kuruculuk fonksiyonu, bir ülkenin yürürlükte bulunan anayasasını o anayasada öngörülen kurallara uygun olarak değiştirmek anlamına gelmektedir. Bu nedenle, tali kurucu iktidar, yürürlükteki anayasayı ancak asli kurucu iktidarın öngördüğü kurallar çerçevesinde değiştirebilmektedir. Bu ise tali kurucu iktidarın, hukuken sınırlanmış bir iktidar olduğunu göstermektedir. Yazılı anayasaların hemen hepsi, içerdikleri kuralların hangi yöntemle değiştirileceğni hükme bağlamakta ve bu anayasaların önemli bir çoğunluğu, katı olmaları nedeniyle içerdikleri kuralların değiştirilmesinde adi kanunların değiştirilmesinde izlenen yöntemden farklı yöntemlere yer vermektedir. Böylece katı anayasalar, anayasa hükümlerinin değiştirilmesini adi kanunların değiştirilmesine kıyasla zorlaştırmışlardır. Anayasa hükümlerinin değiştirilmelerini zorlaştıran, başka bir deyişle, anayasaların katı olmalarına yol açan yöntemlerin neler olduğuna Anayasa I başlıklı kitapta yer verildiğinden, sözü geçen yöntemler, bu ünitede ayrıca tekrarlanmayacaktır. Bir anayasa, ne kadar dikkatli ve özenli olarak hazırlanırsa hazırlansın, zaman içinde yeni ihtiyaçların ortaya çıkması, anayasa metinleri üzerinde kısmi değişiklikler yapmayı zorunlu hale getirmektedir. Tali kuruculuk fonksiyonu da bu zorunluluktan kaynaklanmaktadır. Tali kuruculuk, yürürlükteki anayasayı, o anayasada belirlenen kurallara uygun olarak değiştirme iktidarı olduğuna göre, bu iktidarın anayasayı değiştirme iradesinin hangi hallerde ortaya çıkacağını da tespit etmek gerekir. Tali kurucu iktidar, anayasanın hükümlerini ilga etmek, anayasaya yeni hükümler eklemek veya mevcut hükümler üzerinde değişiklikler yapmak biçiminde ortaya çıkabilir. Öte yandan tali kurucu iktidarın anayasa metni üzerinde yaptığı değişikliğin kapsamı da çeşitlilik gösterebilir. Tali kurucu iktidar, anayasada yer alan hükümlerin pek çoğunu değiştirebileceği gibi, bir maddenin tek bir fıkrasını, hatta tek bir kelimesini dahi değiştirebilmektedir. Kısacası, tali kuruculuk sıfatı, yapılan değişikliğin kapsamına bağlı olarak kazanılmamaktadır. Tali kurucu iktidarın anayasayı değiştirme yetkisinin, asli kurucu iktidarın iradesi ile sınırlandığına yukarıda değinmiştik. Gerçekten tali kurucu iktidar, anayasa hükümlerini ancak anayasada öngörülen kurallara uygun olarak değiştirebileceğinden tali kuruculuk fonksiyonu, asli kurucu iktidarın iradesi ile sınırlıdır. Nitekim tali kurucu iktidarın anayasayı değiştirme yetkisi, içerik, zaman ve biçimsel unsurlar yönünden sınırlanabilmektedir.

İçerik Sınırlaması

Anayasa değişikliğinin içeriği yönünden sınırlanması, anayasanın bazı hükümlerine değişmezlik izafe etmek suretiyle gerçekleştirilmektedir. Dünya anayasaları incelendiğinde, bunların bir kısmında anayasanın belirli maddelerinin değiştirilmelerini yasaklayan kurallara yer verildiği görülmektedir. Örneğin 1958 Fransız, 1947 İtalyan, 1976 Portekiz, 1924 ve 1961 Türkiye Cumhuriyeti Anayasaları, devlet şeklinin cumhuriyet olduğunu düzenleyen hükümlerin değiştirilmesini yasaklamışlardır. Bazı anayasalar ise devlet şeklinin monarşi olduğunu düzenleyen hükümlerinin değiştirilmelerini yasaklamışlardır. Fas ve Kuveyt Anayasaları bu tür yasaklara yer vermektedir. Bazı anayasalarda ise devlet şeklinin federalizm olduğunu düzenleyen hükmün değiştirilmesi yasaklanmıştır. 1949 Alman Anayasası buna örnek oluşturmaktadır. Nihayet bazı anayasalarda devletin yapısı, ideolojik kavramlarla sınırlanarak devletin ideolojik değerlerini düzenleyen maddelerin değiştirilmeleri yasaklanmıştır. 1982 TC Anayasasının 2. maddesinde yer alan "Atatürk milliyetçiliğine bağlılık ve laiklik" kavramlarının değiştirilmelerinin yasaklanması bu niteliktedir. Burada üzerinde durulması gereken önemli sorulardan biri, anayasaların değişmezlik yasağına yer veren maddelerinin değiştirilebilir olup olmadığı meselesidir. Anayasanın bir veya birkaç hükmünün değiştirilmesini yasaklayan madde, kendisinin değiştirilmesini de yasaklamamışsa o takdirde tali kurucu iktidarın bu yasağı aşma imkânı mevcuttur. Tali kurucu iktidar, değişmezlik yasağını düzenleyen maddeyi değiştirdikten sonra bu maddenin değişmezlik izafe ettiği hükümleri değiştirebilir. Örneğin 1961 TC Anayasasının 9. maddesi, aynı Anayasanın 1. maddesinde yer alan devlet şeklinin cumhuriyet olduğunu düzenleyen hükmün değiştirilmesini yasaklamıştır. Bu nedenle 9. maddede yer alan yasağın ilgası yoluyla 1. maddenin değiştirilmesi teorik bakımdan mümkündür. Benzer şekilde 1982 TC Anayasanın 4. maddesi, "Anayasanın 1 inci maddesindeki Devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu hakkındaki hüküm ile 2 nci maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3 üncü maddesi hükümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez" hükmüne yer vermektedir. 4. maddenin değiştirilmesi de yasaklanmadığına göre, bu madde, değiştirildikten veya ilga edildikten sonra ilk üç madde üzerinde de her tür değişiklik yapılabilecektir. Burada üzerinde durulması gereken başka bir konu ise değiştirme yasağını düzenleyen anayasa maddelerinin kapsamının ne olduğu meselesidir. İçerdiği hükümlerin bir veya birkaç maddesini değiştirme yasağı getiren anayasa metinleri bakımından kural olan anayasa hükümlerinin değiştirilebilmesi, istisna olan ise bu hükümlerden hakkında değişmezlik yasağı olanların değiştirilememesidir. Kamu hukukunun istisna hükümlerinin ancak dar anlamda yorumlanabileceği yönündeki temel prensibi uyarınca, değişmezlik yasakları dar olarak yorumlanmalı; bu yasakların alanı, yargı kuruluşları tarafından asli kurucu iktidarın iradesine aykırı olarak içtihat yolu ile genişletilmemelidir. Örneğin 1961 TC Anayasası, değişmezlik yasağını 9. maddesinde şu şekilde düzenlemiştir: "Devlet şeklinin Cumhuriyet olduğu hakkındaki Anayasa hükmü değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez." Bu hüküm, gayet açık olarak sadece 1. maddedeki kuralın değiştirilmesini yasaklamıştır. Anılan yasağın yorum yolu ile anayasanın diğer maddelerine teşmiline olanak bulunmamaktadır. Benzer şekilde 1982 Anayasasının değişmezlik yasağını düzenleyen 4. maddesi, yukarıda değinildiği gibi sadece anayasanın ilk üç maddesine ilişkin değiştirme yasağına yer vermiştir. Bu yasağın da yorum yolu ile anayasanın başka maddelerine teşmiline imkân bulunmamaktadır. Ne var ki Anayasa Mahkemesi, aşağıda görüleceği gibi gerek 1961 Anayasası gerekse 1982 Anayasasının yürürlüğü döneminde bu değişmezlik yasaklarını genişleterek anayasa değişikliklerini esas yönünden denetleyen çeşitli kararlar vermiştir. Bu kararlar, Yüksek Mahkemenin anayasal yetkilerini aşması nedeniyle aşağıda açıklanacağı gibi doktrinde haklı eleştirilere konu olmuştur.

şimdi bu konu ile ilgili çıkmış sorulara göz atalım;

Anayasa değişikliğinde bazı anayasa hükümlerinin değiştirilmesinin yasaklanması aşağıdakilerden hangisiyle ifade edilir?
A) içerik sınırlaması
B) Süre yasağı
C) Dönem yasağı
D) ivedilikle görüşme yasağı
E) Nitelikli çoğunluğun aranması

2018 Ara Sınav Doğru Cevap: A

Zaman Sınırlaması

Tali kurucu iktidarın anayasayı değiştirme yetkisinin zaman yönünden sınırlanması, Anayasa I başlıklı kitapta değindiğimiz gibi, süre ve dönem yasağı olmak üzere iki şekilde ortaya çıkmaktadır. Süre yasağı, anayasanın yürürlüğe girmesini takiben belirli bir süre geçmedikçe anayasanın herhangi bir hükmünde hiçbir değişikliğin yapılamayacağını ifade etmektedir. Bu yasağın amacı, anayasanın belirli bir süre boyunca değiştirilmeksizin istikrarlı olarak uygulanmasını sağlamaktır. Örneğin 1975 Yunanistan, 1976 Portekiz Anayasaları, yürürlüğe girmelerini takip eden beş yıl içinde herhangi bir değişiklik yapılmasını yasaklamışlardır. Benzer şekilde 1787 tarihli ABD Anayasası, 1808?den önce herhangi bir hükmünün değiştirilmesini yasaklamıştır. Dönem yasağı ise anayasanın herhangi bir hükmünün belirli dönemlerde değiştirilemeyeceğini ifade etmektedir. Örneğin 1958 Fransız Anayasası, ülke bütünlüğünün tehlikede olduğu dönemlerle cumhurbaşkanına vekâlet edilen dönemlerde anayasanın değiştirilmesini yasaklamıştır. 1994 Belçika Anayasası ise niyabet dönemlerinde anayasa değişikliğini yasaklamaktadır.

Biçimsel Sınırlar

Katı anayasaların hepsi, içerdikleri hükümlerin değiştirilmesi konusunda özel yöntem kurallarına yer verirler. Bu, tali kurucu iktidarın biçimsel olarak sınırlanması anlamına gelir. Nitekim bir anayasanın katı olmasını sağlayan faktör, anayasa hükümlerinin değiştirilmesinde izlenen yöntemle adi kanunların değiştirilmesinde izlenen yöntemin birbirinden farklı olmasıdır. Böylece anayasa hükümlerinin parlamentonun adi çoğunlukları yoluyla değiştirilmesi önlenmektedir. Bu, özellikle parlamenter sistemler bakımından hükümeti kurma çoğunluğunu elde eden siyasal grupların aynı zamanda anayasayı da tek başına değiştirecek güce sahip olma olasılığını güçleştirmektedir. Bu sayede anayasa hükümleri, ancak muhalefette yer alan grupların desteğiyle değiştirilebilmektedir. Böylece anayasa değişikliği sürecinin temelinde belirli bir oydaşmanın mevcut olması sağlanmaktadır. Tali kurucu iktidar yetkisinin biçimsel olarak sınırlanması, anayasa değişikliği sürecinin teklif, görüşme, kabul ve onay safhalarında ortaya çıkabilir. Örneğin kanun teklifi, tek bir milletvekili tarafından sunulabildiği halde; anayasa değişikliğini teklif yetkisi, ancak belirli sayıda milletvekiline tanınabilir. Benzer şekilde adi kanunlar için bir kez görüşme usulü kabul edildiği halde, anayasa değişiklikleri için iki kez görüşme kuralı öngörülebilir. Öte yandan bu iki görüşme arasında belirli bir sürenin geçmesi koşulu da aranabilir. Böylece iki görüşme arasında anayasa değişikliğinin içeriği üzerinde kamuoyunun düşüncelerinin olgunlaşması, yasama organının da bu düşünceleri dikkate alarak iradesini sergilemesi sağlanabilir. Bundan başka, adi kanunların kabulünde parlamentoların adi çoğunluğunun olumlu görüşü yeterli olduğu halde; anayasa değişikliklerinin kabulünde parlamentonun üye tamsayısının beşte üçü, üçte ikisi, dörtte üçü gibi nitelikli çoğunluklar aranabilir. Nihayet adi kanunların yürürlüğe girmesinde onay safhası mevcut olmadığı halde; anayasa değişikliklerinin yürürlüğe girmesinde onay aşamasına yer verilebilir. Onay yetkisi ise devlet başkanı ile halka tanınabilir. Onay safhasının mevcut olduğu örneklerde bir anayasa değişikliğinin yürürlüğe girmesinde parlamentonun nitelikli çoğunluğunun iradesi yeterli olmamakta; bu tür bir çoğunluğun varlığı, anayasa değişikliğinin parlamentoda kabulünü sağlamaktadır. Parlamentonun kabul ettiği bir anayasa değişikliği ise ancak devlet başkanının veya halkın onayıyla yürürlüğe girmektedir. Böylece tali kurucu iktidarın anayasayı değiştirme iradesi, biçimsel bakımdan sınırlanmaktadır.

şimdi bu konu ile ilgili çıkmış sorulara göz atalım;

Tali kurucu iktidar için öngörülen biçimsel sınırların konuluş amacı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Devlet başkanının anayasa değişikliğini kolaylıkla yapabilmesini sağlamak
B) Yasama organının çalışma verimliliğini arttırmak
C) Muhalefetin yasama organı içindeki etkinliğini zayıflatmak
D) Hükümetin görev süresi istikrarını artırmak
E) Anayasa hükümlerinin yasama organındaki 1adi çoğunluklar tarafından değiştirilmesini önlemek

2016 Ara Sınav Doğru Cevap: E

OSMANLI-TÜRK ANAYASALARINDA ANAYASAYI DEĞİŞTİRME İKTİDARI

Osmanlı-Türk anayasaları incelendiğinde, biri hariç olmak üzere -1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunubunların hepsinin katı anayasa modelini benimsedikleri görülmektedir. 1876 Kanun-i Esasi?ye göre anayasa değişikliğini teklif yetkisi Heyet-i Mebusan veya Heyet-i Ayan?a sunulmuştur. Kanun-i Esasi, anayasa değişikliği tekliflerinin kabul edilmesi için bu tekliflerin Meclis-i Mebusan ve Meclis-i Ayanda her iki Meclisin üye tamsayılarının üçte ikisi tarafından benimsenmesi kuralına yer vermektedir. Nihayet Anayasa, her iki Mecliste kabul edilen anayasa değişikliklerinin yürürlüğe girmesi için padişahın onay iradesini de aramaktadır. Bütün bu nedenlerle Kanun-i Esasi katı bir anayasadır. 23 Nisan 1920?de kurulan ve fiili gücü nedeniyle asli kurucu bir organ olan 1. Türkiye Büyük Millet Meclisi, bu özelliğinin sonucu olarak 1921 tarihli Teşkilat-ı Esasiye Kanununu kabul etmiştir. Öte yandan Meclis, ülkenin o an içinde bulunduğu olağanüstü şartlar çerçevesinde saltanatın ilgası gibi çok önemli siyasi ve hukuki sonuçları olan çeşitli kararlar da almıştır. Bu tür kararların alınması da 1. TBMM?nin asli kurucu bir organ olduğunu göstermektedir. Böyle olmakla beraber, 1921 Anayasası, içerdiği hükümlerin hangi yönteme uyularak değiştirilebileceğini gösteren özel bir kurala yer vermemiştir. Nitekim Anayasa, 1923?te "Teşkilat-ı Esasiye Kanununun Bazı Maddelerinin Tavzihan Değiştirilmesine Dair Kanun" adıyla anılan adi bir kanunla değiştirilerek cumhuriyetin ilanı sağlanmıştır. Cumhuriyetin ilk anayasası olan 1924 Anayasası ise 102. maddesinde anayasa değişikliği teklifinde bulunma yetkisini TBMM üye tamsayısının üçte birine sunmuştur. Aynı maddeye göre anayasa değişiklikleri TBMM?nin üye tamsayısının üçte ikisi tarafından kabul edilmektedir. Anayasa, cumhurbaşkanına anayasa değişiklikleri üzerinde onay yetkisi tanımamış; 35. maddeyle cumhurbaşkanının anayasayı değiştiren kanunları TBMM?ne bir kez daha görüşülmek üzere iade edemeyeceğini de açık olarak hükme bağlamıştır. Nihayet Anayasa, 102. maddeyle devlet şeklinin cumhuriyet olduğunu düzenleyen 1. maddenin değiştirilmesini de yasaklamıştır. Bütün bu nedenlerle katı bir anayasa olan 1924 Anayasası, tali kurucu iktidarın anayasayı değiştirme yetkisini biçimsel yönden sınırlamaktadır.

ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ SÜRECİNİN AŞAMALARI

Teklif Değişik 175. madde, tıpkı ilk metinde olduğu gibi anayasa değişikliği teklifinde bulunma yetkisini, TBMM üye tamsayısının üçte birine tanımıştır. Böylece 17.5.1987 tarih 3361 sayılı Kanun, anayasayı değiştirme sürecinin teklif aşamasında hiçbir değişiklik yapmamıştır. Görüşme 175. maddenin ilk metni, anayasa değişikliği tekliflerinin TBMM?nde ivedilikle görüşülmesini yasaklamıştır. Bu, anayasa değişikliği tekliflerinin TBMM?nde bir kez görüşülerek kabul edilemeyeceği, bu değişikliklerin Meclis?te en az iki kez görüşülerek kabul edilebileceği anlamına gelmektedir. Değişik 175. madde ise ivedilikle görüşme yasağı yerine, aynı sonucu doğuracak biçimde anayasa değişikliği tekliflerinin mecliste iki kez görüşüleceği kuralına yer vermiştir. Böylece değişik 175. madde, anayasayı değiştirme sürecinin görüşme aşamasındaki kuralı içerik yönünden değil, sadece sözel olarak değiştirmiştir. Görüşme aşamasıyla ilgili olarak açıklanması gereken bir başka konu, TBMM?nde yapılacak iki görüşme arasında ne kadar bir fasıla verileceği meselesidir. Bu, Anayasanın 175. maddesinde değil; TBMM İçtüzüğünün 93. maddesinde düzenlenmiştir. Bu hükme göre, anayasa değişikliği teklifleri, "Genel Kurulda iki defa görüşülür. İkinci görüşmeye, birinci görüşmenin bitiminden kırk sekiz saat geçmeden başlanamaz." Bu hüküm, milletvekillerinin iki görüşme arasında anayasa değişiklikleri üzerinde daha serinkanlı olarak düşünmelerini sağlamaktadır. Bu süre içinde milletvekilleri, kamuoyunun anayasa değişikliği hakkındaki görüşlerini izleyerek değişiklik teklifine duygusal veya siyasi sâiklerle değil, objektif olarak oy verme imkânını elde etmektedir. Milletvekillerinin parlamentoda görüşülen konular üzerinde daha serinkanlı olarak düşünmelerini teşvik etmek amacıyla kabul edilen bu tür sürelere, anayasa hukuku literatüründe "serinleme süresi (cooling off period)" denmektedir. Anayasa değişikliği sürecinin 1. ve 2. görüşmelerinde TBMM?nin hangi işlemleri yapmaya yetkili olduğu, Meclis İçtüzüğünün 93. ve 94. maddelerinde düzenlenmiştir. Bu maddeler incelendiğinde, 1. ve 2. görüşmenin her ikisinin de ikişer aşamadan oluştuğu anlaşılmaktadır. Buna göre, 1. görüşmenin ilk aşamasında anayasa değişikliği teklifinin tümü okunarak teklifin maddelerine geçilip geçilmeyeceği konusunda oylama yapılır. Bu oylamada meclisin iradesi, maddelere geçilmesi yönünde ise 1. görüşmenin 2. aşamasına başlanarak teklifin içerdiği maddeler tek tek görüşülür. Burada üzerinde durulması gereken önemli bir konu, 1. görüşmenin ilk aşaması olan anayasa değişikliği teklifinin mecliste okunarak bu teklifin maddelerinin tek tek görüşülüp görüşülmeyeceğini tespit amacıyla yapılan oylamada hangi çoğunluk kuralının uygulanacağı meselesidir. Kanımızca bu oylamada, Anayasanın 96. maddesinde düzenlenen basit çoğunluk kuralı uygulanmalıdır. Çünkü 1. görüşmenin 2. aşamasına geçmek üzere yapılan oylama, anayasa değişikliği teklifinin içeriği üzerindeki meclis iradesinin ortaya çıkmasını sağlamamaktadır. Bu oylama ile anayasa değişikliği sürecinin 2. adımı olan maddelerin tek tek görüşülmesine geçilip geçilmeyeceği tespit edilmektedir. Nitekim aksi yönde bir düşünce, Ergun Özbudun?un ifade ettiği gibi, anayasa değişikliği sürecini anayasa koyucunun iradesinin ötesinde aşırı ölçüde güçleştirmek anlamına gelebilir.

Kabul

1982 Anayasasının 175. maddesinin ilk metni, anayasa değişikliği tekliflerinin TBMM?de kabulü için üye tamsayısının üçte ikisinin olumlu oyu şartına yer vermiştir. Değişik 175. madde ise 1. fıkrasında "Değiştirme teklifinin kabulü Meclisin üye tamsayısının beşte üç çoğunluğunun gizli oyuyla mümkündür" hükmüne yer vermektedir. Bu nedenle 175. maddenin 3361 sayılı Kanunla değiştirilen metni, anayasayı değiştirme sürecini bir ölçüde kolaylaştırmış olmaktadır. Böyle olmakla beraber, değişik 175. maddenin 4. ve 5. fıkralarında üye tamsayısının üçte ikisi ifadesine de yer verildiği görülmektedir. Bu hükümlere göre "Meclisçe üye tamsayısının beşte üçü ile veya üçte ikisinden az oyla kabul edilen Anayasa değişikliği hakkındaki Kanun, Cumhurbaşkanı tarafından Meclise iade edilmediği takdirde halkoyuna sunulmak üzere Resmi Gazetede yayımlanır. Doğrudan veya Cumhurbaşkanının iadesi üzerine, Meclis üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu ile kabul edilen Anayasa değişikliğine ilişkin kanun veya gerekli görülen maddeleri Cumhurbaşkanı tarafından halkoyuna sunulabilir. Halkoylamasına sunulmayan Anayasa değişikliğine ilişkin Kanun veya ilgili maddeler Resmî Gazetede yayımlanır." Bu, ilk bakışta, değişik 175. maddenin anayasa değişikliği tekliflerinin kabulünde beşte üç ve üçte iki olmak üzere iki ayrı karar yeter sayısına yer verdiği izlenimini uyandırmaktadır. Oysa 4. ve 5. fıkra hükümleri dikkatle incelendiğinde, değişik 175. maddenin iki ayrı karar yetersayısı öngörmediği anlaşılmaktadır. Anayasanın, 175. maddesinin yukarıda aktarılan 1. fıkrasına göre, bir anayasa değişikliği teklifinin kabulü için TBMM üye tamsayısının en az beşte üçünün evet oyu gerekmektedir ve değişiklik tekliflerinin TBMM?nde kabul edilmesi için bu oran yeterlidir. Değişik 175. maddenin 4. ve 5. fıkralarında yer alan beşte üç ve üçte iki ifadeleri, iki ayrı karar yeter sayısı öngörüldüğü anlamına gelmemekte; bir anayasa değişikliğinin mecliste hangi oranda evet oyu ile kabul edildiğine bağlı olarak, onay aşamasında izlenecek yöntemin ne olduğunu belirlemektedir. Daha açık bir deyişle, değişik 175. maddeye göre, TBMM üye tamsayısının beşte üçü, anayasa değişikliği teklifinin kabulü için yeterlidir. Bir anayasa değişikliği teklifinin mecliste hangi sayıda evet oyu ile kabul edildiği, onay aşamasında cumhurbaşkanının yetkilerinin ne olduğunu göstermektedir. Bu ise onay aşamasında incelenecektir.

Onay

Anayasanın değişik 175. maddesinin 4. ve 5. fıkralarına göre anayasa değişikliği teklifinin TBMM?nde hangi sayıda evet oyu ile kabul edildiği, cumhurbaşkanına sunulan yetkinin mahiyetini belirlemektedir. Değişiklik teklifi, üye tamsayısının beşte üçü olan 330 veya bu sayıdan fazla ancak üye tamsayısının üçte ikisi olan 367?den az sayıda milletvekili tarafından kabul edilmişse, 4. fıkraya göre bu tür bir metin üzerinde cumhurbaşkanının iki yetkisi mevcuttur. Cumhurbaşkanı, -330/367 aralığındaki milletvekilleri tarafından kabul edilenanayasa değişikliği hakkındaki kanunu, ya bir kez daha görüşülmek üzere meclise iade etmek veya halkoyuna sunmak yetkilerine sahiptir. Diğer bir deyişle, cumhurbaşkanı, bu orandaki milletvekilleri tarafından kabul edilen anayasa değişikliğini doğrudan doğruya onaylamak suretiyle yürürlüğe koyamaz. Anayasa koyucu, bu tür bir kurala yer vermekle bir yandan anayasa değişikliklerinin kabulünde TBMM üye tamsayısının beşte üçünün iradesini yeterli görmüş; diğer yandan da üye tamsayısının beşte üçü tarafından kabul edilen bir metnin, sadece cumhurbaşkanının onayıyla yürürlük bulmasına izin vermemiştir. Bu tür bir değişikliğin yürürlüğe girmesi için ya cumhurbaşkanının iadesi üzerine mecliste bir kez daha görüşülme usulünü ya da halkoyuna sunma yöntemini benimsemiştir. Cumhurbaşkanının meclise iadesi, değişiklik üzerinde milletvekillerinin bir kez daha düşünmelerini sağlayacaktır. Halkoyuna sunma ise üye tamsayısının beşte üçünün kabul ettiği bir anayasa değişikliğinin ancak seçmenlerin % 50?den bir fazlasının evet oyu ile yürürlük bulmasına imkân sunacaktır. Bu nedenle değişik 175. maddenin, anayasa değişikliklerinin kabulü aşamasındaki karar yetersayısını üye tam sayısının üçte ikisinden üye tamsayısının beşte üçüne indirmesi, anayasayı değiştirme sürecini sanıldığı kadar kolaylaştırmamıştır. Nitekim cumhurbaşkanı tarafından meclise iade edilen bir anayasa değişikliğinin reddedilme olasılığı ile halkoyuna sunulan bir değişikliğin seçmenlerce onaylanmaması ihtimali her zaman için mevcuttur. Değişik 175. madde, 5. fıkrasında, TBMM üye tamsayısının üçte ikisi tarafından kabul edilen anayasa değişiklikleri üzerinde cumhurbaşkanına -değişikliği onaylamak, meclise iade etmek, halkoyuna sunmak gibiüç yetki sunmaktadır. Cumhurbaşkanının sahip olduğu bu yetkilerin ayrıntıları aşağıda incelenmektedir. Onay Yetkisi: Türkiye Büyük Millet Meclisinde üye tamsayısının üçte ikisi tarafından kabul edilen bir anayasa değişikliği üzerinde cumhurbaşkanının sahip olduğu yetkilerden biri değişikliği onaylamaktır. Böylece cumhurbaşkanı, kendisine sunulan anayasa değişikliğini onaylayarak bu değişikliğin yürürlüğe girmesini sağlamaktadır. Meclise İade Yetkisi: TBMM üye tamsayısının üçte ikisi tarafından kabul edilen bir anayasa değişikliği üzerinde cumhurbaşkanının ikinci yetkisi, değişiklik metnini, bir kez daha görüşülmek üzere meclise iade etmektir. İade edilen metnin, TBMM üye tamsayısının en az beşte üçü tarafından kabul edilmesi gerekir. İade edilen metin, TBMM üye tamsayısının beşte üçü tarafından kabul edildiği takdirde, cumhurbaşkanı bu tür bir değişikliği doğrudan doğruya onaylayarak yürürlüğe koyamaz; anayasayı değiştiren kanunu halkın oyuna sunmak zorundadır. İade edilen metin, TBMM?nde üye tamsayısının üçte ikisi tarafından kabul edildiği takdirde cumhurbaşkanı, değişiklik kanununu onaylayarak yürürlüğe koyabileceği gibi halkoyuna sunma yetkisine de sahiptir. Halkoyuna Sunma Yetkisi: TBMM, bir anayasa değişikliğini, üye tamsayısının üçte ikisi ile kabul ettiği takdirde cumhurbaşkanının bu değişikliği meclise iade etmeksizin doğrudan doğruya halkoyuna sunma yetkisi de mevcuttur. Halkoyuna sunulan anayasa değişikliği, geçerli oyların % 50?den bir fazlasının evet oyu ile kabul edilmiş sayılır. Halkoylaması sonuçları, YSK tarafından Resmi Gazete?de yayımlandığında değişiklik yürürlüğe girmiş olur.

ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİNİN YARGISAL DENETİMİ

Anayasa değişikliklerinin anayasaya uygunluk yönünden yargı denetimine tâbi olup olamayacağı, iki açıdan değerlendirilmesi gereken bir konudur. Bunlardan biri, anayasa değişikliklerinin, şekil kurallarına uygunluğunun denetlenmesidir; diğeri ise anayasa değişikliklerinin içerik, yani esas yönünden anayasaya uygunluğunun denetlenmesidir. Kanunların anayasaya uygunluk denetimini kabul eden bir sistemde, anayasa değişikliklerinin şekil yönünden anayasaya uygunluğunun denetlenmesi mümkün olmalıdır. Çünkü anayasa değişiklikleri, şeklen kanun olarak tanımlanan işlemler aracılığıyla gerçekleşmektedir. Öte yandan katı anayasa modelini benimseyen bir sistemde, anayasa değişiklikleri için özel yöntem kuralları mevcut olduğuna göre, tali kurucu iktidarın anayasa değişikliklerini bu özel kurallara uygun olarak yapması gerekmektedir. Başka bir deyişle, katı anayasa modelinde tali kurucu organın anayasayı değiştirme iktidarı, biçimsel olarak sınırlanmıştır. Bu tür bir sistemde tali kurucu iktidarın hukuken geçerli bir işlem aracılığıyla anayasayı değiştirebilmesi için anayasa değişikliklerinde izlenmesi gereken şekil kurallarına uygun olarak hareket etmesi gerekir. Bu gereklilik ise anayasayı değiştiren kanunun şekil yönünden anayasaya uygunluk denetimine tâbi kılınmasıyla sağlanabilir. Aksi halde, katı bir anayasada, anayasa değişiklikleri için özel şekil kurallarının varlığı, hukuki müeyyideden yoksun hale gelebilir. Bu ise uygulamada anayasa değişikliklerinde uyulması gereken şekil kurallarına riayet edilmemesi sonucunu yaratabilir. Anayasa değişikliklerinin esas yönünden anayasaya uygunluk denetimine tâbi olup olamayacağı ise çok daha farklı bir tartışmanın konusudur. Bir anayasa değişikliğinin içeriği yönünden anayasaya uygunluk denetimine tâbi olması, hukuk normlarının hiyerarşik düzeni içinde teorik olarak mümkün değildir. Çünkü usulüne uygun olarak kabul edilen bir anayasa değişikliği, yeni bir anayasa normunun anayasaya eklenmesi anlamına gelmektedir. Bu yeni anayasa normu, normlar hiyerarşisi içinde anayasanın evvelce mevcut olan diğer normlarıyla aynı basamakta yer almaktadır. Normlar hiyerarşisi içinde aynı basamakta yer alan hukuk kuralları arasında, içerikleri yönünden bir çelişki olsa dahi bu çelişki, bir hukuka aykırılık sorunu yaratmamaktadır. Bir hukuk normunun hukuka aykırı olabilmesi için normlar hiyerarşisinde kendisinden önceki basamakta yer alan başka bir norma aykırı olması gerekir. Kısacası, usulüne uygun olarak kabul edilen bir anayasa değişikliği, anayasanın diğer normlarıyla içerik yönünden çelişse dahi bu çelişki, hukuka aykırılık sorunu yaratmayacaktır. Bu nedenle, anayasa değişikliğinin esas yönünden anayasaya uygunluk denetiminin yapılması mümkün olmayacaktır. Hukukun genel teorisi içinde aynı basamakta yer alan hukuk kuralları arasında, içerikleri yönünden bir çelişki olduğu takdirde bu çelişki, "özel norm genel normu bertaraf eder" (lex specialis derogat legi generali) veya "sonraki norm önceki normu bertaraf eder" (lex posterior derogat legi priori) kuralına göre çözülmektedir. Bütün bu nedenlerle, anayasa değişikliklerinin esas yönünden anayasaya uygunluk denetimi mantıken mümkün değildir. Böyle bir denetimin olması, normlar hiyerarşisinde anayasanın da üzerinde hukuk normlarının olmasını gerektirir.

Bu konuda şöyle sorular gelebilir.

Aşağıdakilerden hangisi anayasa değişikliklerinin yargısal denetimini yapmaya yetkili kılınmıştır?
A) Yargıtay
B) Danıştay
C) Anayasa Mahkemesi
D) Uyuşmazlık Mahkemesi
E) Askeri Yargıtay

Doğru Cevap: C

Doğru - Yanlış Testleri
Aşağıdaki ifadeleri doğru-yanlış şeklinde doldurun. Hatalı bildiğiniz konu başlıklarını tekrar gözden geçirin.
(   ) (1924 Anayasası hükümlerinin değiştirilme düzeni ile ilgili); Değişiklik teklifleri, TBMM üye tamsayısının en az üçte ikisi tarafından kabul edilmektedir.
(   ) Misak yönetiminde de monark, ferman yönteminde olduğu gibi anayasayı tek başına geri alma veya ortadan kaldırma yetkisine de sahiptir.
(   ) "Olağanüstü hâl ilânı" asli kurucu iktidarın ortaya çıktığı hukuk boşluğunu doğuran hallerden biridir.
(   ) "Kanun tasarısı sunması" 1982 Anayasası?nın Cumhurbaşkanına tanıdığı yetkilerden biridir.
(   ) "1848 İtalyan Anayasası" misak yöntemi ile hazırlanmış belgelerden biridir.
(   ) "1787 ABD Anayasası" monarşik yöntemle hazırlanmış anayasalardan biridir.
(   ) "Lehistan" I. Dünya Savaşı sonrasında asli kurucu iktidar tarafından kurulan devletlerden biridir.
(   ) (1924 Anayasası hükümlerinin değiştirilme düzeni ile ilgili); Devlet şeklinin cumhuriyet olduğunu düzenleyen anayasa hükmünün değiştirilmesi yasaktır.
(   ) (Misak yönetimi ile ilgili); Bu yöntemde monark, anayasanın içeriğini tek başına değil; feodal beylerle veya parlamentolarla birlikte belirlemektedir.
D Y Y Y Y Y D D D
Boşluk Doldurma
Aşağıdaki ifadelerdeki boşlukları doldurun. Hatalı olduğunuz konu başlıklarını tekrar gözden geçirin.
1) Milletvekillerinin parlamentoda görüşülen konular üzerinde bir kez daha düşünmelerini teşvik etmek amacıyla kabul edilen süreye ...........denir
2) Devlet şeklinin federalizm olduğunu düzenleyen anayasa hükmünün değiştirilmesini yasaklayan ülke ...........dır
3) Tali kurucu iktidarın sınırı ...........dır
4) Anayasa yapma iktidarına ...........denir
5) Tali kurucu iktidar için öngörülen biçimsel sınırların konuluş amacı ...........dır
6) Halk egemenliğinden kaynaklanan anayasa yapma modeline ...........denir
7) Fransız 1814 Charte?ı ve 1931 Etiyopya Anayasası, 1848 İtalyan Anayasası, 1889 Japon Anayasası, 1911 Monako Anayasası, 1876 Kanun-u Esasisi, bu yöntem izlenerek hazırlanan anayasaların örnekleridir. Yukarıda bahsi geçen yöntem ...........dır
1) Serinleme süresi 2) Almanya 3) Asli kurucu iktidarın iradesi 4) Kurucu iktidar 5) Anayasa hükümlerinin yasama organındaki 1adi çoğunluklar tarafından değiştirilmesini önlemek 6) Kurucu referandum 7) Ferman Yöntemi
Kaynak: www.onlinefotokopi.com
#-

Ünite İle İlgili Çıkmış Sorular

1. 1982 Anayasası?na göre, Anayasa Mahkemesi aşağıdakilerden hangisini denetleyemez?
  A) Biçim yönünden olmak üzere anayasa değişikliği kanunlarını
  B) Esas ve biçim yönünden olmak üzere içtüzük değişikliklerini
  C) Esas yönünden olmak üzere anayasa değişikliği kanunlarını
  D) Esas ve biçim yönünden olmak üzere olağan dönem kanun hükmünde kararnamelerini
  E) Milletvekili dokunulmazlığının kaldırılması kararlarını

Çözümü:
1982 Anayasası?na göre,Anayasa Mahkemesi , esas yönünden olmak üzere anayasa değişikliği kanunlarını denetleyemez.
2013 Ara Sınav Doğru Cevap: C

2. Aşağıdakilerden hangisi, bir devletin anayasasını yapma iktidarını ifade eder?
  A) Siyasi iktidar
  B) Kurulu iktidar
  C) Bağımsızlık
  D) Kurucu iktidar
  E) Egemenlik

Çözümü: Bir devletin anayasasını yapma iktidarına, kurucu iktidar veya kuruculuk fonksiyonu denmektedir.
2013 Ara Sınav Doğru Cevap: D

3. 1876 Kanun ? u Esasi anayasa değişikliği teklifi sunma yetkisini aşağıdakilerden hangisine tanımıştır?
  A) Padişah
  B) Heyet ? i Mebusan
  C) Sadrıazam
  D) Kaptan ? ı Derya
  E) Şeyhülislam

Çözümü: 1876 Kanun ? u Esasi anayasa değişikliği teklifi sunma yetkisini Heyet ? i Mebusan a tanımıştır.
2013 Ara Sınav Doğru Cevap: B

4. Aşağıdakilerden hangisi, anayasa değişikliği sürecinde tali kurucu iktidar yetkisinin biçimsel olarak sınırlandığı bir aşama değildir?
  A) Değişiklik kanununun uygulanması
  B) Değişiklik teklifi yapılması
  C) Değişiklik teklifinin görüşülmesi
  D) Değişiklik teklifinin kabul edilmesi
  E) Değişiklik kanununun onaylanması

Çözümü: Değişiklik kanununun uygulanması, anayasa değişikliği sürecinde tali kurucu iktidar yetkisinin biçimsel olarak sınırlandığı bir aşama değildir.
2013 Ara Sınav Doğru Cevap: A

5. Aşağıdakilerden hangisi, asli kurucu iktidarı belirleyen asıl faktördür?
  A) Anayasanın parlamento tarafından yapılıyor olması
  B) İktidarı sınırlayacak herhangi bir hukuk kuralının mevcut olmaması
  C) Anayasada değiştirilemez hükümlerin bulunması
  D) Siyasal düzen içinde hukuki boşluk bulunmaması
  E) Temel hak ve özgürlüklerin kapsamlı düzenlenmesi

Çözümü: Aslî kurucu iktidarı belirleyen asıl faktör, bu iktidarı sınırlayacak herhangi bir hukuk kuralının mevcut olmamasıdır.
2013 Ara Sınav Doğru Cevap: B

6. Milletvekillerinin parlamentoda görüşülen konular üzerinde bir kez daha düşünmelerini teşvik etmek amacıyla kabul edilen süreye ne ad verilir?
  A) Dava zamanaşımı
  B) Serinleme süresi
  C) İnfaz süresi
  D) Ceza zamanaşımı
  E) Yasama uyumsuzluğu

Çözümü: Milletvekillerinin parlamentoda görüşülen konular üzerinde daha serinkanlı olarak düşünmelerini teşvik etmek amacıyla kabul edilen bu tür sürelere, anayasa hukuku literatüründe serinleme süresi (cooling off period) denmektedir.
2014 Ara Sınav Doğru Cevap: B

7. Aşağıdakilerden hangisi anayasa değişikliği bakımından dönem yasağı öngören anayasalardan biridir?
  A) 1787 ABD Anayasası
  B) 1961 Türkiye Anayasası
  C) 1975 Yunanistan Anayasası
  D) 1976 Portekiz Anayasası
  E) 1994 Belçika Anayasası

Çözümü: Dönem yasağı anayasanın herhangi bir hükmünün belirli dönemlerde değiştirilemeyeceğini ifade etmektedir. Örneğin 1958 Fransız Anayasası, ülke bütünlüğünün tehlikede olduğu dönemlerle cumhurbaşkanına vekâlet edilen dönemlerde anayasanın değiştirilmesini yasaklamıştır. 1994 Belçika Anayasası ise niyabet dönemlerinde anayasa değişikliğini yasaklamaktadır.

2014 Ara Sınav Doğru Cevap: E

8. Aşağıdakilerden hangisi anayasa yapma modellerinden biri olan monarşik yöntemin türlerinden biridir?
  A) Seçim
  B) Misak
  C) Eğilim yoklaması
  D) Kurucu iktidar
  E) Kurucu referandum

Çözümü: Monarşik yöntem, devlet hayatında en üstün gücün hükümdar olduğu dönemlerde uygulanmıştır. Hükümdarlar, anayasayı ya tek taraflı iradeleriyle tebaalarına bir lütuf olarak sunmuşlar veya anayasanın yapımını bir meclisle birlikte gerçekleştirmişlerdir. Bunlardan ilki, ferman yöntemi; ikincisi ise misak yöntemi olarak adlandırılmaktadır.
2014 Ara Sınav Doğru Cevap: B

9. 1924 Anayasası, anayasa değişikliği teklifinde bulunma yetkisini aşağıdakilerden hangisine tanımıştır?
  A) Cumhurbaşkanı
  B) Başbakan
  C) Bakanlar Kurulu
  D) TBMM Başkanı
  E) TBMM

Çözümü: Teklif

Değişik 175. madde, tıpkı ilk metinde olduğu gibi anayasa değişikliği teklifinde bulunma yetkisini, TBMM üye tamsayısının üçte birine tanımıştır. Böylece 17.5.1987 tarih 3361 sayılı Kanun, anayasayı değiştirme sürecinin teklif aşamasında hiçbir değişiklik yapmamıştır.
2014 Ara Sınav Doğru Cevap: E

10. Aşağıdakilerden hangisi asli kurucu iktidarın ortaya çıktığı hukuk boşluğunu doğuran hallerden biri değildir?
  A) Devrim
  B) Hükümet darbesi
  C) Olağanüstü hâl ilânı
  D) Savaş
  E) Sömürgeden bağımsızlığa kavuşma

Çözümü: Olağanüstü hâl ilânı, asli kurucu iktidarın ortaya çıktığı hukuk boşluğunu doğuran hallerden biri değildir.
2014 Ara Sınav Doğru Cevap: C

11. Aşağıdakilerden hangisi 1982 Anayasası?nın Cumhurbaşkanına tanıdığı yetkilerden biri değildir?
  A) Kanunların bir kez daha görüşülmek üzere geri gönderilmesi
  B) Danıştay üyelerinin dörtte birinin atanması
  C) Anayasa Mahkemesi üyelerinin dördünün doğrudan seçilmesi
  D) Kanun tasarısı sunması
  E) TBMM?nin açıldığı gün konuşma yapması

Çözümü: Kanun tasarısı sunması,1982 Anayasası?nın Cumhurbaşkanına tanıdığı yetkilerden biri değildir.
2014 Ara Sınav Doğru Cevap: D

12. Devlet şeklinin federalizm olduğunu düzenleyen anayasa hükmünün değiştirilmesini yasaklayan ülke aşağıdakilerden hangisidir?
  A) Almanya
  B) İtalya
  C) İspanya
  D) Fransa
  E) Türkiye

Çözümü: Devlet şeklinin federalizm olduğunu düzenleyen anayasa hükmünün değiştirilmesini yasaklayan ülke Almanya dır.
2015 Ara Sınav Doğru Cevap: A

13. Aşağıdaki anayasaların hangisinde içerdiği hükümlerin hangi yönteme uyularak değiştirilebileceğini gösteren özel bir kurala yer verilmemiştir?
  A) 1876 Kanun-i Esasi
  B) 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu
  C) 1924 Anayasası
  D) 1961 Anayasası
  E) 1982 Anayasası

Çözümü: 1921 Anayasası, içerdiği hükümlerin hangi yönteme uyularak değiştirilebileceğini gösteren özel bir kurala yer vermemiştir.
2015 Ara Sınav Doğru Cevap: B

14. Tali kurucu iktidarın sınırı aşağıdakilerden hangisidir?
  A) Anayasa metninin uzunluğu
  B) Tek partili yönetim
  C) Sivil toplum kuruluşlarının talepleri
  D) Devlet başkanının itibarı
  E) Asli kurucu iktidarın iradesi

Çözümü: Tali kurucu iktidarın sınırı, asli kurucu iktidarın iradesidir.
2015 Ara Sınav Doğru Cevap: E

15. 1982 Anayasası ile bir anayasa değişikliği kanununun bir daha görüşülmek üzere TBMM?ye geri gönderilme yetkisi aşağıdakilerden hangisine tanınmıştır?
  A) Başbakan
  B) TBMM Başkanı
  C) Cumhurbaşkanı
  D) Anayasa Komisyonu
  E) Bakanlar Kurulu

Çözümü: Anayasanın değişik 175. maddesinin 4. ve 5. fıkralarına göre anayasa değişikliği teklifinin TBMMnde hangi sayıda evet oyu ile kabul edildiği, cumhurbaşkanına sunulan yetkinin mahiyetini belirlemektedir. Değişiklik teklifi, üye tamsayısının beşte üçü olan 330 veya bu sayıdan fazla ancak üye tamsayısının üçte ikisi olan 367den az sayıda milletvekili tarafından kabul edilmişse, 4. fıkraya göre bu tür bir metin üzerinde cumhurbaşkanının iki yetkisi mevcuttur. Cumhurbaşkanı, -330/367 aralığındaki milletvekilleri tarafından kabul edilenanayasa değişikliği hakkındaki kanunu, ya bir kez daha görüşülmek üzere meclise iade etmek veya halkoyuna sunmak yetkilerine sahiptir. Diğer bir deyişle, cumhurbaşkanı, bu orandaki milletvekilleri tarafından kabul edilen anayasa değişikliğini doğrudan doğruya onaylamak suretiyle yürürlüğe koyamaz. Anayasa koyucu, bu tür bir kurala yer vermekle bir yandan anayasa değişikliklerinin kabulünde TBMM üye tamsayısının beşte üçünün iradesini yeterli görmüş; diğer yandan da üye tamsayısının beşte üçü tarafından kabul edilen bir metnin, sadece cumhurbaşkanının onayıyla yürürlük bulmasına izin vermemiştir. Bu tür bir değişikliğin yürürlüğe girmesi için ya cumhurbaşkanının iadesi üzerine mecliste bir kez daha görüşülme usulünü ya da halkoyuna sunma yöntemini benimsemiştir. Cumhurbaşkanının meclise iadesi, değişiklik üzerinde milletvekillerinin bir kez daha düşünmelerini sağlayacaktır. Halkoyuna sunma ise üye tamsayısının beşte üçünün kabul ettiği bir anayasa değişikliğinin ancak seçmenlerin % 50den bir fazlasının evet oyu ile yürürlük bulmasına imkân sunacaktır. Bu nedenle değişik 175. maddenin, anayasa değişikliklerinin kabulü aşamasındaki karar yetersayısını üye tam sayısının üçte ikisinden üye tamsayısının beşte üçüne indirmesi, anayasayı değiştirme sürecini sanıldığı kadar kolaylaştırmamıştır. Nitekim cumhurbaşkanı tarafından meclise iade edilen bir anayasa değişikliğinin reddedilme olasılığı ile halkoyuna sunulan bir değişikliğin seçmenlerce onaylanmaması ihtimali her zaman için mevcuttur.
2015 Ara Sınav Doğru Cevap: C

Ders Analizi

Son 5 yılda çıkmış soruların ünitelere göre analizi

Ara Sınav Üniteleri

1.Ünite Anayasayı Değiştirme Sorunu 35 soru (26 Tanesi çözümlü)

2.Ünite Kuvvetler Ayrılığı İlkesi ve Devlet Fonksiyonlarının Tasnifi 9 soru (8 Tanesi çözümlü)

3.Ünite Yasama Organı 43 soru (32 Tanesi çözümlü)

4.Ünite Yürütme Organı 59 soru (40 Tanesi çözümlü)

Dönem Sonu Sınavı Üniteleri

5.Ünite Yargı Organı 14 soru (10 Tanesi çözümlü)

6.Ünite Olağanüstü Yönetim Usulleri 12 soru (8 Tanesi çözümlü)

7.Ünite Anayasa Yargısının Rolü ve Anayasaya Uygunluk Denetiminin Türleri 12 soru (9 Tanesi çözümlü)

8.Ünite Türkiye?de Anayasa Yargısı 22 soru (16 Tanesi çözümlü)

Tebrikler. 1. Üniteyi tamamladınız..

Buradaki bilgilerin tümü onlinefotokopi.com TEKKAYNAK ders çalışma kitapçıklarından alıntıdır.

Bu üniteye ait diğer çıkmış sorular ile diğer ünitelerine ait kaynakları ve deneme sınavlarını, Sınav öncesi pratik bilgileri , Doğru Yanlış ve Boşluk Doldurma Testlerini, Çözümlü Sorularıwww.onlinefotokopi.com sitesinden temin edebilirsiniz. onlinefotokopi olarak tüm sınavlarınızda başarılar dileriz.